‘De mens is geen muis’: waarom het gesprek over voortplanting niet alleen aan wetenschappers is

De verruiming van de wet biedt grote medische kansen, maar roept ook fundamentele ethische vraagstukken op. De biomedicus legt uit dat de kweek begint bij gewone lichaamscellen, zoals bloed of urine, die in het lab worden teruggebracht naar een stamcelachtige staat. Vanuit die stamcellen proberen onderzoekers vervolgens de ontwikkeling van een eicel en een zaadcel na te bootsen. Zo proberen ze te begrijpen hoe de zaad- en eicellen zich normaal gesproken ontwikkelen. 

Verre van toepasbaar

Bij menselijke cellen is die techniek nog niet ver, maar bij cellen van muizen wel. In 2016 werden in Japan voor het eerst muizen geboren vanuit eicellen die waren gemaakt van lichaamscellen. In 2023 volgde de volgende doorbraak waarbij muizen waren ontstaan uit eicellen gemaakt uit een staart van een mannetjesmuis. "Die muizen bleken werkelijk gezond te zijn en zelf ook weer vruchtbaar", zegt Harmsen.

Hoewel de techniek verre van toepasbaar is bij mensen, maakt die ontwikkeling het gesprek wel urgent, stelt Harmsen. "Als we ei- en zaadcellen kunnen maken van bloed of urine, opent dat heel nieuwe vragen over het leven en hoe wij ontstaan." Volgens haar is het daarom van belang dat het gesprek nu wordt gevoerd, in plaats van wanneer de technologie er al is. 

'De mens is geen muis'

Het grootste vraagstuk bij dit onderzoek is veiligheid. De biomedicus waarschuwt: "De mens is geen muis." Om echt te weten of een kunstmatige eicel of zaadcel goed werkt, zou je deze moeten bevruchten en volgen hoe het embryo zich daadwerkelijk ontwikkelt. Maar dit proces raakt direct aan ethische grenzen die zijn gesteld. In Nederland is het zo dat embryo’s maximaal veertien dagen in het lab mogen worden onderzocht. "Hoe langer je kijkt, hoe meer zekerheid je hebt of het werkt", zegt Harmsen. "Maar hoe langer je kijkt, hoe ethischer het ook bezwaard wordt." 

Het Rathenau Instituut wil het gesprek over deze ontwikkelingen breder trekken dan de techniek binnen de wetenschap alleen. "Dit raakt aan ons leven en aan hoe wij ons voortplanten", zegt Harmsen. “Dat is niet iets waar alleen wetenschappers of bedrijven over zouden moeten beslissen." Om die reden organiseert het Rathenau Instituut in het NEMO Science Museum in Amsterdam een publieksdialoog onder de titel De baby van de toekomst, waar bezoekers mee kunnen praten over de maatschappelijke en ethische kanten van deze technologie.

Voordelen

Toch zien de onderzoekers ook duidelijke voordelen van het kweken. Het maken van eicellen in het lab kan zo bijvoorbeeld zware hormoonbehandelingen bij IVF zo goed als overbodig maken. "In plaats van in zo’n hormoontraject zou iemand een buisje bloed of een potje urine kunnen afgeven", legt ze uit. Ook zo de techniek mogelijk kunnen helpen bij onvruchtbaarheid of het verwekken van een kind bij partners van hetzelfde geslacht. 

Juist omdat de gevolgen van deze onderzoeken van dusdanige grootte zijn, wil het Rathenau Instituut met het publiek in gesprek over dit onderwerp. "Dit raakt aan ons leven en aan hoe wij ons voortplanten. Dat is niet iets waar alleen wetenschappers of bedrijven over zouden moeten beslissen", stelt Harmsen. Juist nu de wet perspectief biedt voor verder onderzoek, wordt de vraag waar Nederland de grens wil trekken steeds relevanter.