Van versteende vlakte naar plantenparadijs: zo keert de natuur terug in steden en woonwijken

“Toen ik hier kwam wonen, lagen er alleen maar tegels”, vertelt Tjitske Dijkstra tijdens een rondleiding door haar tuin, in Amsterdam. "Wat je nu ziet: ik heb alle tegels eruit gehaald. Je hoort de vogels, je ziet bomen. Het is een waar genoegen om hier te zijn."

Foldertje in de bus

In de reportage maken we kennis met een aantal plannen om de natuur weer terug te krijgen. Te beginnen bij het kleine maar zeker effectieve Amsterdamse wijkinitiatief 'tegels eruit, groen erin'. Dijkstra kreeg een foldertje in de bus en dacht in eerste instantie: ik heb het geld niet. Maar toen ze verder las, begreep ze: haar stenen werden gratis afgevoerd en ze kreeg aarde. "Ik dacht: die kans moet ik grijpen, dit moet ik gewoon doen. Want het was hier een versteende vlakte."

Haar gemoedstoestand is erop vooruit gegaan. "In de zomer ben ik hier heel veel. Je hebt er een paradijsje bij, met vogels, bloemen, bijen. Het is hier allemaal."

Ook in de Culemborgse nieuwbouwwijk Parijsch wordt alles op alles gezet om natuur de ruimte te geven. Bouwbedrijf Heijmans heeft daar zelfs een ecoloog voor in dienst, Vincent Nederpel. "Om de leefbaarheid te kunnen borgen, moeten we rekening houden met landschap, biodiversiteit en klimaatrobuustheid. Daar moeten we nu al over nadenken, niet als alles al klaar is."

Houten schuttingen

Hoe dat eruitziet wordt duidelijk als we een rondje door de wijk lopen. "Neem de erfscheiding. We zouden overal houten schuttingen neer kunnen zetten. Of we kunnen zegen: we maken er een groene haag van, met klimop. Die doet heel veel voor de biodiversiteit, het voorkomen van hittestress, borgen van water én het is positief voor je zicht.

Een grap

In een park in het hart van het Brabantse Goirle gaat ontwerper en architect Victor Retel Helmrich dieper in op de kosten. "Het is altijd de eerste vraag die je hoort: kost het niet veel? Maar de grap is dat het eigenlijk bijna helemaal niets kost."

In vergelijking met de totale bouwkosten, zijn de bedragen voor bijvoorbeeld vleermuizenkasten minimaal, legt hij uit. "Dus dat argument kan al gauw van tafel."

Dat bouwbedrijven graag volume willen draaien en liever niet teveel uitzonderingen maken erkent de architect. Maar hij brengt er graag iets tegenin. "Eigenlijk staan bouwbedrijven, als je ze kunt overtuigen dat het niet veel meer extra kost er wel voor open. Het is voor hen ook een stukje marketing, en het past bij maatschappelijk verantwoord ondernemen."

Balkonbakken komen terug

Hoe je het effectief aanpakt, dat natuurinclusief ontwerpen en wonen, is vooral bij bestaande woningen een zoektocht. Want ja, in nieuwe wijken ruimte geven aan de natuur is stukken makkelijker dan een dichtbebouwde stad vergroenen. Een stad die bovendien steeds meer verdicht: op kleinere oppervlakten worden meer woningen gebouwd.

Landschapsarchitect Maike van Stiphout probeert het in ieder geval wel. "Daar wonen toch ook gewoon mensen die contact met de natuur zouden moeten hebben?" Omdat je niet zomaar een parkje aan kunt leggen, moet je het elders zoeken, legt ze uit. "Dus je moet het hebben van de daken, de balkons en wat er in de omgeving nog ligt. Ja, de balkonbakken komen terug en de groene gevels komen terug."

Hoe welwillender we ook steeds meer met de natuur omgaan, natuurinclusief op steeds meer agenda's komt staan, een ding kunnen we niet: dier en natuur aan het woord laten tijdens overleggen. Tot nu althans, want Maike van Stiphout is de eerste vertegenwoordiger van wat we de Zoöp noemen.

Wat vinden de vissen in de vijver?

"Dan neem ik het op voor de niet mens-zijnden. Dan denk ik bijvoorbeeld over bepaalde voorstellen: dat is voor jullie heel goed, maar die vissen in die vijver weet ik het zo net niet. Ik geloof dat ik wel vetorecht krijg. Maar ik weet niet of ik dat in moet zetten, want je hebt ook een soort educatieve rol. Het bizarre is natuurlijk: ik spreek namens dieren. Maar who am I?"

Ze beseft zich dat ze makkelijk weggezet kan worden als knettergek kruidenvrouwtje, of radicale milieuactivist. "Het is heel makkelijk om er de draak mee te steken en af en toe moet ik er zelf ook om lachen. Hoe kun je dit willen? En toch gaat het om bewustwording, dat het gesprek hierover gevoerd wordt."