Europese landen bouwen bunkers, maar Nederland (nog) niet: 'Je kunt nooit iedereen beschermen'

3000 Nederlandse bunkers

Nederland kende ooit zo'n 3000 bunkers, vertelt Van Leeuwen. "Maar nu zijn er nauwelijks nog operationele over. Alleen Defensie gebruikt er nog een paar. De rest is afgestoten." Ook onder de televisietoren op het Mediapark bevindt zich een bunker. "Daar zat ooit de noodstudio van de NOS, bedoeld om bij een crisissituatie toch te kunnen blijven uitzenden."

De afbouw van het schuilkelderbeleid begon in 1991. In dat jaar werd het overheidsbeleid voor civiele verdediging afgeschaft. "Dat was ook het moment waarop de Sovjet-Unie uit elkaar viel", zegt Van Leeuwen. "Er was toen een sterk geloof in een vreedzamere wereld."

Toch waren er destijds al twijfels over hoe effectief de bunkers werkelijk zouden zijn bij een serieuze aanval. "Als er echt een grote bom zou vallen, was de vraag of die schuilplaatsen wel voldoende bescherming boden. Maar de discussie over nut en noodzaak van bunkers leeft nu weer op."

Koude Oorlog

Tijdens de Koude Oorlog waren er ongeveer 2000 bunkers beschikbaar voor burgers. Minder dan 1 procent van de bevolking kon daar in terecht. "Wie erin mocht, hing af van waar je was. Thuis moest je zelf voor bescherming zorgen, op je werk je werkgever, en onderweg viel je onder de verantwoordelijkheid van de overheid." Daarnaast waren er ook bunkers bedoeld voor vitale infrastructuur, zoals gemeentebesturen, elektriciteitscentrales en waterbedrijven. Alles was erop gericht het land bestuurbaar te houden in tijden van nood.

Zwitserland is een van de weinige landen die er wél in geslaagd zijn om voldoende schuilplaatsen te realiseren. "Daar is sinds de Koude Oorlog beleid gevoerd dat stelt dat iedere inwoner toegang moet hebben tot een bunker", zegt Van Leeuwen. "Dat was een bewuste keuze. Onder elk nieuw huis werd standaard een schuilkelder gebouwd."

Heeft het zin om nog te investeren in bunkers?

In een rapport aan de overheid concludeerde Van Leeuwen recent dat de meeste voormalige regeringsbunkers inmiddels onbruikbaar zijn. "Ze zouden hooguit nog een rol kunnen spelen als historisch erfgoed." Of het nu zinvol is om opnieuw te investeren in schuilkelders, betwijfelt hij. "Het bouwen van nieuwe bunkers kost enorm veel geld en duurt jaren. Bovendien hangt het sterk af van het soort dreiging. Voor conventionele oorlogsvoering volstaat soms een simpele kelder. Maar bescherming tegen een nucleaire aanval vraagt zulke grote maatregelen dat het nauwelijks haalbaar is – financieel én praktisch."