Op zoek naar het integratieverhaal van de SP

Twee opvallende momenten in de campagne van Lodewijk Asscher en Jacques Monasch.

Het eerste moment vond plaats in de Schilderswijk, tijdens het eerste debat tussen Lodewijk Asscher en Diederik Samsom. Na een betoog van Samsom over vakonderwijs schuifelde Asscher naar voren. ‘Goede punten, vind ik. Laat me daar één ding aan toevoegen, dat vrij radicaal is en ook niet in het verkiezingsprogramma staat van de Partij van de Arbeid.’

Nu is het zo, zei Asscher, dat als je als bouwvakker op de steiger staat, er altijd een Roemeense bouwvakker is die dezelfde klus kan doen voor een paar honderd euro minder. Collega’s worden zo elkaars concurrent – pure onrecht, volgens Asscher.

En met sociaaldemocratie, laat staan een sterk, solidair Europa, heeft het al helemáál niets te maken.

Dus, zei Asscher, moeten we stoppen met arbeidsmigratie in Europa als dat niet kan op de voorwaarde gelijk loon en gelijk werk. Vrijdag bij Pauw herhaalde hij dit.

Niet weer een slap verhaal

Het tweede moment dan. Afgelopen maandag zat Jacques Monasch aan tafel bij Pauw. ‘Nieuwe wegen’ heet de nieuwe beweging van het ex-PvdA Kamerlid. Waar staat zijn beweging voor?

‘Links kijkt weg op het gebied van immigratie en integratie’, zei Monasch. ‘Op het gebied van immigratie en integratie is ook de SP een partij van ‘Wir schaffen das’.’ Monasch zal een hardere lijn voorstaan. ‘Ik wil dat het verkiezingsprogramma niet weer een slap verhaal is op het gebied van immigratie. Dat moet veel steviger.’

Asscher en Monasch: beiden profileren zich als cultureel conservatief en economisch links. En daar ligt ruimte – want de SP heeft er een gat laten vallen.

Crypto-racisten

Lange tijd was de SP juist de enige linkse partij die economisch gezien progressief was, maar op cultureel gebied juist behoudend. In 1983 bracht de partij het rapport ‘Gastarbeid en kapitaal’ uit, een vrij pittig rapport, geschreven in een klassenstrijd-achtige taal. Het grootkapitaal had grote groepen gastarbeiders naar Nederland gehaald, op tijdelijke basis.

De SP verlangde duidelijkheid, en stelde de migranten voor de keuze. Óf je blijft en je past je aan, of je gaat – na twee jaar – terug naar het land van herkomst. Volgens de SP ging de komst van de arbeiders, vaak moslims, gepaard met grote aanpassingsproblemen en segregatie. Een terugkeer werd aantrekkelijk gemaakt door ze geld mee te geven. Ook stelde de SP een radicale spreiding van de migranten voor.

De reacties waren niet mals. De SP had ‘op het verkeerde moment gelijk’ – en werd als een crypto-racistische partij neergezet, zei Jan Marijnissen in 2002. SP’ers werden bedreigd en aangevallen, partijkantoren werden beklad.

Marijnissen botste tegen een ‘muur van politieke correctheid’ aan, en trok zijn keutel in. Hij moest op zijn lippen bijten, maar hij kon niet anders.

Toen Pim kwam, mocht het

Twintig jaar later had Pim Fortuyn het politieke strijdtoneel betreden en was alles anders. Het culturele conservatisme was salonfähig geworden; de SP hoefde zich niet meer in te houden.

En dus pleitte Marijnissen wéér voor spreiding, en vond hij dat de voortdurende groei van het aantal zwarte scholen ‘zo spoedig mogelijk’ afgeremd moest worden.

Maar dat was niet het enige. In een motie verzocht Marijnissen de regering een parlementair onderzoek in te stellen naar het falen van het integratiebeleid, nadat ook Paul Scheffer (PvdA) forse kritiek geuit had op de multiculturele samenleving, in een van de beroemdste opiniestukken uit de Nederlandse geschiedenis.

Dan had je nog het relletje over de dubbele nationaliteit van de staatssecretarissen Nebahat Albayrak en Ahmed Aboutaleb. Geert Wilders trok hun loyaliteit in twijfel. En volgens Marijnissen was het niet eens zo’n slecht idee als zij hun Marokkaanse paspoort in zouden leveren. ‘Het zou een plus kunnen opleveren als ze daar zelf toe besluiten’.

En in 2008 schreef Marijnissen een nieuwe Integratienota, waarin hij nogmaals wilde waarschuwen. Nu voor de Polen. Marijnissen voorzag – opnieuw – problemen in de wijken, waar hij met zijn partij altijd zichtbaar wilde zijn.

Maar toen kapte Marijnissen ermee, en leek met hem ook de ferme integratietaal de SP-fractie te hebben verlaten.

Naar het midden

Want zijn opvolgers Agnes Kant en Emile Roemer namen duidelijk minder stelling in het integratiedebat. De partij schoof naar het midden op, omdat regeerkansen lonkten. In een flink aantal colleges – waaronder Utrecht en Amsterdam – zijn de socialisten vertegenwoordigd.

Maar daarmee ligt wel vervreemding van de ‘gewone man’ op de loer. En juist die gewone man, die wil elke partij tegenwoordig aanspreken. Niemand wil nog voor elitair worden uitgemaakt.

Wilders weet als geen ander gebruik te maken van de spagaat waarin de SP zich bevindt. Hij heeft de SP er al meermalen van beschuldigd de gewone man in de steek te laten ten faveure van grote groepen asielzoekers. En ondertussen staan Asscher en Monasch al in de startblokken om in het gat te springen dat de SP heeft achtergelaten: overwegend links dus op het politieke spectrum, maar op cultureel gebied conservatief.

Hoe gaat de SP zich dán onderscheiden? Met het Nationaal Zorgfonds misschien? Of wordt haar bordje nog verder leeggegeten? Het zijn ongemakkelijke vragen, waarop Emile Roemer een antwoord moet formuleren. Voor het te laat is.

De reconstructie van Peter Kee is hier terug te luisteren: