Veel sterfte onder jonge koolmezen

"In het voorjaar zijn we elke dag in het veld om honderden koolmeesnestkastjes minimaal eens per week te controleren", vertelt onderzoeksassistent Aniek Albers van het NIOO. "Dit is een van de langstlopende onderzoeken aan gewervelden ter wereld. Al 70 jaar doen we dit op vrijwel dezelfde manier, waardoor we veranderingen op de lange termijn in kaart kunnen brengen." Dit jaar zien ze dat in het Nationale Park de Hoge Veluwe door voedselgebrek erg weinig koolmeesjongen uitvliegen.

'Mismatch' door klimaatverandering

Dat voedsel is bijvoorbeeld de rups van de kleine wintervlinder. "Naast koolmezen doen we ook onderzoek aan wintervlinderrupsen en hun voedsel: eikenblaadjes", vertelt NIOO-onderzoeksassistent Peter de Vries. "We zien al jaren dat de eik door klimaatverandering eerder bladeren heeft, waardoor de rupsen ook eerder in het jaar beschikbaar zijn. De koolmees lukt het alleen niet om ook het broeden zo snel naar voren op te schuiven, waardoor je een zogeheten 'mismatch' krijgt: de piek van de rupsen valt nu eerder dan de piek van de koolmeesjongen."

Warm weer extra klap

Door de warme april- en meimaand van dit jaar hebben de rupsen zich heel snel ontwikkeld, hun ontwikkelingssnelheid hangt namelijk sterk af van temperatuur. Maar de koolmezen waren toen al aan het leggen en die kunnen dan niet meer versnellen. Het gevolg: de rupsen gingen al verpoppen in de tijd dat de jongen van de koolmees nog maar net geboren waren. En zeker de latere legsels moesten hun jongen groot brengen toen de rupsen al verdwenen waren. Zo beïnvloedt klimaatverandering de timing van de ene soort veel sterker dan die van de andere soort, en dat leidt tot ecologische relatieproblemen.

Koolmeespopulatie lijdt er niet direct onder

Gek genoeg zorgt het verminderde broedsucces niet voor een afname van koolmezen. Aniek: "Ze lijken een soort buffer hiervoor te hebben. Wanneer minder koolmezen groot worden is er namelijk minder voedselconcurrentie in de winter, waardoor de overgebleven koolmezen betere overlevingskansen hebben." Toch blijft het natuurlijk voor de individuele koolmees een drama. Door bij te voeren kunnen ze enigszins geholpen worden. Aniek: "Maar het belangrijkst is dat we de oorzaken van de sterfte aanpakken."