Te weinig afstand, geen mondkapje: waarom het zo moeilijk is om iemand aan te spreken

1. Nederlanders zijn direct genoeg, toch?

Nou, niet als het om mensen aanspreken gaat. De Lange onderzocht bij de VU hoe mensen omgaan met norm-overschrijdend gedrag zoals voorkruipen of harde muziek in de trein. "Daaruit kwam iets interessants naar voren: als de ander meer macht uitstraalt of er is sprake van angst, spreken we iemand niet aan maar gaan we over op 'roddel'. We keuren het misschien – onbewust – af met onze blik of door onze wenkbrauwen te fronzen, maar zeggen niks en vertellen dan later thuis over wat we meemaakten. We denken vaak in te grijpen maar dat is niet zo. Mensen overschatten zichzelf in hoe snel we ingrijpen."

2. Waarom is het zo moeilijk om iemand aan te spreken?

Omdat we ook nog wel eens onderschatten hoe vervelend mensen het vinden om aangesproken te worden. Zeker als dat publiekelijk is, legt De Lange uit. Daarnaast verhef je jezelf volgens de hoogleraar boven de ander door iemand aan te spreken. "Als mensen echt boos zijn, willen ze laten zien dat er geen respect voor de ander is. Mensen kunnen niet tegen vernedering en onthouden dergelijke situaties ook." Door iemand aan te spreken op zijn gedrag, haal je die persoon ook naar beneden en dat kan voor onaangename situaties zorgen.

Taalgebruik is daarbij een belangrijke factor, zegt De Lange. "Denk maar aan de uitspraak van toenmalig Amerikaans president Bush over Afghanistan: 'We're gonna smoke them out of their holes'. Daarmee zet je een hele groep mensen weg als ongedierte en dat blijft hangen." Boos worden of iemand vernederen is het slechtste wat je kunt doen, zegt De Lange.

3. Wat kun je wél doen?

De Lange neemt een veelvoorkomende situatie in een supermarkt als voorbeeld. "Stel: er wordt duidelijk te weinig afstand gehouden. De beste manier is om dan oogcontact te maken met andere mensen. Als je ziet dat zij het gedrag ook afkeuren, kun je met een klein collectief zorgen voor een correctie." Je zou in zo'n geval alsnog iemand rustig aan kunnen spreken omdat je ziet dat je bijval hebt, maar het oogcontact met anderen kan al genoeg zijn.

"Zondag maakte ik iets interessants mee. Een brommer maakte een overtreding door over een fietspad te rijden. Er was geen botsing maar een vrouw van ongeveer 70 jaar viel wel. Die jongen was zo vriendelijk, had een zachte stem en bood direct zijn verontschuldigingen aan. Het was binnen no-time opgelost, terwijl die vrouw echt wel boos was toen het gebeurde."

4. Hoe richt je je tot een groep, zoals jongeren of voetbalsupporters?

"Hierover deel ik de opvatting van Diederik Gommers: de schuldvraag komt te veel naar voren. Neem jongeren, die hebben een andere situatie omdat ze minder kwetsbaar zijn en aan de andere kant ook een grotere behoefte hebben aan sociaal contact. Vitamine S noem ik dat. Doe iets om in die behoefte te voorzien, zoals het langer openhouden van bepaalde plekken waar ze wel terecht kunnen." En communiceer met respect, ook naar een groep. "Met schuld kom je niet verder, los het op met een gesprek."

5. Wat zou de overheid moeten doen?

"Een leider moet richting geven en maatregelen kracht bij zetten door zaken uit te leggen en duidelijkheid te verschaffen. Dan ga je niet als premier zeggen: ik ben de baas niet. Dat is matig leiderschap. Rutte spreekt te veel de persoonlijke verantwoordelijkheid aan in plaats van de collectieve verantwoordelijkheid."

"Wat de overheid kan doen is een bepaald percentage vaststellen per vereniging, sportschool, enzovoorts. Als het aantal besmettingen daarboven komt, gelden er sancties. Dat is fair en je spreekt het collectief aan." De psychologie daarachter is dat de norm sterker wordt om een ander te corrigeren, legt De Lange Uit. "Het wordt makkelijker om te zeggen: als je dat doet, moeten we straks dicht."

Feyenoordsupporters zijn exemplarisch voor de effectiviteit van deze methode, zegt De Lange. "Die gedroegen zich netjes omdat er een dreiging boven het hoofd hing. De collectieve verantwoordelijkheid werd aangesproken."

Download de NPO Radio 1-app

Met onze app mis je niks. Of het nou gaat om nieuws uit binnen- en buitenland, sport, tech of cultuur; met de NPO Radio 1-app ben je altijd op de hoogte. Download 'm hier voor iOS en hier voor Android.