Klokkenluider in WODC-affaire werd maandenlang door justitie afgetapt

De klokkenluider in de WODC-affaire, over de politieke beïnvloeding en sturing van wetenschappelijk onderzoek, blijkt maandenlang te zijn afgetapt door justitie. Die vergaande stap nam de Rijksrecherche tijdens het strafrechtelijk onderzoek dat door minister Ferd Grapperhaus was begonnen.

Afgelopen zomer onthulde Nieuwsuur het bestaan van dat onderzoek, wat in de Tweede Kamer en op het ministerie van Justitie zelf tot grote verontwaardiging leidde.

Uitbundig gecomplimenteerd

De klokkenluider, de inmiddels gepensioneerde Marianne van Ooyen, werkte bij het wetenschappelijk onderzoeks- en documentatiecentrum, toen ambtenaren van Justitie daar tegen de regels in probeerden invloed uit te oefenen op formeel onafhankelijk onderzoek. Van Ooyen had de misstanden aangekaart bij de leiding. Daarvoor werd ze zelfs door minister Grapperhaus publiekelijk uitbundig gecomplimenteerd. Nu blijkt zij door justitie werd afgeluisterd op haar privé-telefoon.

In het strafrechtelijk onderzoek naar de journalistieke bronnen van Nieuwsuur in de WODC-affaire is naast Van Ooyen ook een nog werkzame ambtenaar van het ministerie getapt door de Rijksrecherche. Daarnaast is ook een rechter (rechter-plaatsvervanger) getapt die eerder als vertrouwenspersoon en integriteitscoördinator op het ministerie werkte.

Marianne van Ooyen wil geen commentaar geven.

Meer horen?

In Nieuws en Co, vanaf 16:00 op NPO Radio 1, vertelt Nieuwsuur-journalist Bas Haan waarom de klokkenluider werd afgeluisterd.

Het was de interne klacht van klokkenluidster Van Ooyen, die de basis vormde voor de Nieuwsuur-onthullingen over politieke invloed op onafhankelijk onderzoek waarmee de WODC-affaire eind 2017 begon. Er volgden drie onderzoekscommissies; de WODC-directeur stapte op; en minister Grapperhaus kondigde vergaande verbeteringen en maatregelen bij het WODC aan, waarmee de WODC-affaire leek afgesloten.

Grapperhaus prees Van Ooyen

Maar afgelopen zomer onthulden we dat justitie een strafrechtelijk onderzoek was begonnen naar degene die de klacht van Van Ooyen naar Nieuwsuur gelekt had. Tijdens dat onderzoek blijkt nu dus dat ook de klokkenluidster zelf door justitie is afgeluisterd.

Zowel in de Tweede Kamer als in persverklaringen prees minister Grapperhaus tot nu toe de rol die Van Ooyen in de WODC-affaire speelde. "Wij beschouwen mevrouw van Ooyen als een klokkenluidster die daarvoor alle respect verdient. Zij heeft intern tevergeefs aan de bel getrokken", aldus een schriftelijke verklaring van het ministerie.

Tijdens een Kamerdebat in maart dit jaar, waar Van Ooyen op de publieke tribune zat, zei de minister: "Ik begin met direct te zeggen dat de klokkenluidster in deze zaak complimenten verdient. En complimenten is misschien nog wat stijfjes uitgedrukt. Het verdient groot respect dat je als individu op enig moment in een organisatie aan de kaak stelt dat je de stellige overtuiging hebt dat iets niet goed loopt." Ook zei minister Grapperhaus: "Dit is het individu tegen organisatie. En ik vind dat dat altijd bescherming verdient."

Ambtenaar moet het veld ruimen

Wat de minister niet vertelde is dat Van Ooyen op datzelfde moment door het Openbaar Ministerie werd getapt in het strafrechtelijk onderzoek die juist na aangifte door de minister zelf was gestart.

De minister verdedigde afgelopen zomer het nieuws over het strafrechtelijk onderzoek naar het lekken, door te stellen dat het een kwestie was van het Openbaar Ministerie waar hij zich niet mee kon en wilde bemoeien. Maar enkele weken later onthulde Nieuwsuur dat de ambtelijke top van het departement zich helemaal niet onafhankelijk opstelde, en zelf intern jacht maakte op het lek. Dat leidde de volgende dag tot het vertrek van de een na hoogste ambtenaar, plaatsvervangend secretaris-generaal Barendse.

Zoektocht naar concrete verdachten

Het strafrechtelijk onderzoek naar de lekken van Nieuwsuur heeft tot nu toe overigens nog geen concrete verdachten opgeleverd. Het Openbaar Ministerie zal op korte termijn de resultaten van het onderzoek bekend maken.

Tegen de ambtenaren die in de WODC-affaire politiek invloed uitoefenden op het wetenschappelijk onderzoek, zijn nooit maatregelen getroffen.