Onze recensent Wim Berkelaar bespreekt de nieuwste historische boeken, met ditmaal: 'De onzichtbare keizer' van Mark Braude'Synodestad' van Fred van Lieburg'Het virus van de betrokkenheid. Het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis 1935-1989' van Huub Sanders'De prijs van het paradijs. De invloed van zelfmoordterroristen' van Iain Overton

“Gooi maar weg, het is te duur.” Archeoloog David Fontijn deed jarenlang onderzoek naar overblijfselen uit de bronstijd. Hij verbaasde zich over het feit dat destijds de meest waardevolle spullen werden weggegooid. Archeologe en jeugdboekenschrijfster Linda Dielemans verwerkte de gegevens uit dat onderzoek in haar nieuwste boek 'Brons' en is te gast.

Al vrij snel na het ontstaan van de PC ontstond er ook een vijand voor het nieuwe apparaat: het computervirus. Volgende week donderdag opent de tentoonstelling Malware, in Het Nieuwe Instituut. Een tentoonstelling over de geschiedenis en evolutie van dit virus aan de hand van de meest beruchte voorbeelden, van Trojaanse Paarden tot e-mailwormen. Samensteller Bas van de Poel vertelt erover.

25 jaar geleden werd het laatste Nederlandse lichtschip, de Noord-Hinder van haar positie bij de Noord Hinder bank, naar Rotterdam gesleept. Daarmee kwam een einde aan het melancholieke bestaan van de Nederlandse lichtschepen: vaartuigen met een vuurtoren midscheeps, die gedoemd waren altijd voor anker te liggen. Vijf opvarenden kijken terug in deze documentaire gemaakt door Mathijs Deen.

De opbrengst van de slavernij was enorm. Eindelijk zijn er harde cijfers. Deze week is het eindrapport gepubliceerd van een vijf jaar durend onderzoek naar het belang van de van de Atlantische slavernij voor de Nederlandse economie. Die blijkt groot geweest te zijn, vergelijkbaar met die van de haven van Rotterdam tegenwoordig. Onderzoekers Pepijn Brandon en Ulbe Bosma zijn te gast.

Aankomende week is het precies vijftig jaar geleden dat in New York de zogeheten Stonewall-rellen begonnen. Aanleiding voor de ludieke homodemonstraties was de inval van politieagenten in burger in de homobar The Stonewall Inn in New York. De Stonewall-rellen, met leuzen als ‘Gay Power’, vormden de belangrijkste inspiratiebron voor de gay-parades over de gehele wereld. Historica Anna Tijsseling komt praten over de erfenis van Stonewall.

De column is deze week van Micha Wertheim.

De Tweede Wereldoorlog bracht, behalve veel narigheid, ook een goed ding teweeg: de oorlog bevorderde de emancipatie van de vrouw. Amerika had haar fabrieksarbeidster Rosie the Riveter, maar ook in Nederland gingen vrouwen aan het werk. Ze vervingen de mannen die waren opgeroepen voor de verplichte ‘Arbeitseinsatz’ in Duitsland. Na de oorlog werd onder de leuze ‘gezinsherstel is volksherstel’ aan deze verworvenheid snel een eind gemaakt. Historica Alies Pegtel komt praten over de kortstondige doorbraak van de vrouwenarbeid.

Hij wilde het liefst violist worden, maar werd historicus. En niet zomaar een historicus, maar een schrijver van belangrijke en gedegen boeken over het Europa van de twintigste eeuw. Ondertussen speelde hij voor zijn plezier viool op een vroeg achttiende-eeuws instrument dat door vele handen is gegaan. De historicus ging op zoek naar de man achter zijn viool, de vioolbouwer die zijn instrument de prachtige warm klank gaf. Hij beschreef zijn tocht in ‘Een Italiaanse reis. Een zoektocht naar de herkomst van mijn viool’. Philipp Blom is te gast.

Koning Willem-Alexander is deze week geslagen als ridder in de oudste Britse ridderorde, de ‘Most Noble Order of the Garter’ oftewel de Orde van de Kousenband. Leden van deze ridderorde uit de veertiende eeuw worden sinds 1946 benoemd door het Britse kabinet. Maar waaraan verdient onze Willem het voorrecht om opgenomen te worden in deze voormalige hoofse orde, bezeten van hoge idealen? David Onnekink is te gast.

Het Rusland van Vladimir Poetin zit met een zware erfenis. Twee wereldoorlogen, twee revoluties, een burgeroorlog, decennia van sociale experimenten en een jacht op 'vijanden van het volk' hebben in nog geen veertig jaar minstens vijftig miljoen mensen het leven gekost. De Rode Utopie is nooit werkelijkheid geworden, waardoor de Russen terug blijven vallen op het verleden. Maar op welk verleden? Dat van Stalin? Dat van de tsaar? Marc Jansen schreef ‘De toekomst die nooit kwam’, over het Russische trauma. De historicus is te gast.

'40 acres and a mule': dat was wat de Amerikaanse overheid na de burgeroorlog als tegemoetkoming had beloofd aan de vrijgemaakte slaven. De belofte werd nooit vervuld, maar het idee dat die zogeheten 'reparations' er alsnog moeten komen is onder Democratische politici weer populair. De afgelopen week werd erover gedebatteerd in het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden. Hoe groot is de kans dat de reparations er toch nog zullen komen, en hoe zou een systeem van reparations er in de praktijk uit zien? We praten erover met historicus Karwan Fatah-Black van de Universiteit Leiden.

Deze woensdag verscheen een rapport over geweld in de jeugdzorg van de Commissie De Winter. Een deel van dat rapport velde ook een oordeel over de zogeheten ‘meisjes van de Goede Herder’. De meisjes die werkten voor deze zustercongregatie verrichtten tussen 1860 en 1978 allerhande arbeid die wij nu zouden benoemen als dwangarbeid en wellicht als moderne slavernij. Meestal ging het om ongehuwd zwangere vrouwen, misbruikte meisjes, voormalige prostituees en weesmeisjes. Hoogleraar victimologie van de Universiteit Tilburg Jan van Dijk en een voormalig meisje van de Goede Herder zijn te gast.

De Nederlandse fotograaf Chas Gerretsen was erbij toen Francis Ford Coppola zijn klassieker ‘Apocalypse Now’ maakte. Coppola wilde namelijk een echte oorlogsfotograaf op zijn set. Als voorbeeld voor de gestoorde fotograaf uit het filmscript Dennis Hopper. En dat werd dus Chas Gerretsen. De fotograaf kijkt met documentairemaker Lejo Siepe terug op de film en zijn leven.

Deze week kwam Radio Vaticana met een primeur: een nieuwsuitzending. De wekelijkse nieuwsshow krijgt de titel ‘Hebdomada Papae’ oftewel ‘De week van de paus’. Het initiatief van het Vaticaan is geen poging het deels ‘vergeten’ kerk-Latijn te redden, maar moet gezien worden in het kader van het levend houden van deze schone taal, aldus het Vaticaan. Het enige probleem is, hoe woorden te vinden die in de Romeinse tijd nog niet bestonden. Classicus Steve van Beek is te gast.

Ruim een miljoen mensen protesteerden deze week tegen de omstreden uitleveringswet in Hongkong. De wet moet het mogelijk maken criminelen voortaan uit te leveren aan China en daar te laten berechten in plaats van in Hongkong. Het massale protest komt voort uit de angst dat Hongkong haar resten autonomie verliest aan China, waar het sinds 1997 met behoud van privileges bij hoort. Maar hoe zit het eigenlijk met Hongkong en China en hoelang nog behoudt het staatje binnen de reuzenstaat enige zelfbeschikking?

Ze was misschien wel de belangrijkste feministe in de Tweede Kamer: Corry Tendeloo, fractielid van de PvdA. Ze vocht tegen het ontslag van gehuwde vrouwen dat tot 1956 bestond, en dat dankzij haar werd afgeschaft. En ze verzette zich tegen de zogeheten bij wet vastgelegde handelingsonbekwaamheid van de gehuwde vrouw. Ook die sneuvelde door haar toedoen. Hoogste tijd dus voor een standbeeld vindt Vogue-columniste en historica Madeleijn van den Nieuwenhuizen. Ze is samen met Hedy d’Ancona te gast.

De column is deze week van Abdelkader Benali.

Het veroorzaakte grote opschudding in 1989. Een witte jonge vrouw werd tijdens het joggen in Central Park op gruwelijke wijze verkracht en voor dood achtergelaten. Voor de brute misdaad werden vier zwarte jongens en een gekleurde jongen ten onrechte veroordeeld. Over het drama is nu op Netflix de serie ‘When They See Us’ te zien, die veel debat en discussie teweeg brengt in de Verenigde Staten. Amerikaniste Marka Valenta komt praten over de serie en de ophef.

Directeur Dirk Mulder stond aan de wieg van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork, dat van het voormalig doorgangskamp de herdenkingsplek maakte voor het lot van de joden in de Tweede Wereldoorlog. Nu hij, pensioengerechtigd, dertig jaar later afzwaait, krijgt hij doodsbedreigingen omdat hij de exclusiviteit van de tragische joodse historie zou ondermijnen. Westerbork en Mulder wilden namelijk deze week de Nacht voor de Vluchtelingen, de jaarlijkse solidariteitswandeltocht, laten starten vanuit Westerbork. En dat is een brug te ver volgens een deel van de joodse gemeenschap. Dirk Mulder komt praten over onze kijk op Westerbork.

Hij hield het heel lange geheim voor haar. En zij had heel lang een vermoeden dat er iets met hem was. Dat kon ze zien aan allerhande kleinigheden, als hij een reisgebedje opzei voor ze op stap gingen, of als zijn horloge even zegende voordat hij het weglegde. Hij was, kortom, een gewezen priester en zij is zijn dochter. Over zijn weg naar het priesterschap toe en zijn weg ervan af, schreef ze het boek ‘Mijn vader was priester’. Joep en Katja Kreukels zijn te gast.

Op 11 juni speelt het Nederlands vrouwenelftal haar eerste wedstrijd op het WK in Frankrijk. Als Europees kampioen hebben de vrouwen de favorietenstatus en trekken volle stadions, maar dat is heel lang anders geweest. Nog tot 1971 waren KNVB-voetbalvelden voor vrouwen verboden terrein. Wat was er allemaal voor nodig om het huidige succes te bereiken? Wies Bakker vroeg het aan de voetbalheldinnen van toen en nu. Een herhaling uit 2017.

Hij was een arme ongeschoolde Hindoestaan, zij een arme katholieke Surinaamse vrouw. Ze trouwden in 1955 op z’n Hindoestaans. Welbeschouwd trouwden ze niet alleen met elkaar, maar ook met hun familie, hun tradities en religies. Een zoon uit het huwelijk, de Surinaamse voormalige politicus Stanley Raghoebarsing, tekende onder het pseudoniem K.R. Sing de geschiedenis van zijn vader en moeder op. In het boek ‘Uit de klei van Saramacca’ kijkt hij terug op zijn zowel Hindoestaanse als katholieke roots in Suriname. De auteur is te gast.

Het is een bizar toeval. Afgelopen week bleek dat schrijfster Marga Minco dit jaar de P.C. Hooftprijs kreeg uitgereikt door de kleinzoon van een echtpaar dat in haar leven een uiterst pijnlijke rol heeft gespeeld. De ouders van Marga Minco hadden namelijk, voor ze door de nazi’s gedeporteerd zouden worden en in Sobibor vergast, hun spullen in bewaring gegeven bij de grootouders van de huidige bestuursvoorzitter van de P.C.Hooftprijs. Na de oorlog had Marga Minco de spullen tevergeefs bij hen proberen terug te halen. Te gast over deze curieuze affaire is de dochter van Marga Minco: schrijfster en journalist Jessica Voeten, die hierover deze week publiceerde in een boekje dat Prometheus naar aanleiding van de toekenning van de P.C. Hooftprijs uitgaf. Ook te gast is historicus David Barnouw.

Woodstock is dit jaar een halve eeuw oud, en ons eigen Woodstock, Pinkpop, nadert die leeftijd ook. Hét moment om terug te blikken. Bij ons is cultuurfilosoof en schrijver Maarten Doorman, die in zijn boek De Romantische Orde een hoofdstuk over Woodstock schreef.

Er is een nieuwe documentaire over het leven van Rudolf Noerejev, één van de beroemdste balletdansers ter wereld die uitgroeide tot een icoon van de popcultuur van zijn tijd. De film bestrijkt de periode vanaf het begin van zijn carrière tot aan het moment dat hij vanuit de Sovjet-Unie overliep naar het westen. De documentaire portretteert niet alleen de danser maar geeft ook een tijdsbeeld waarin de Koude Oorlog op zijn hoogtepunt was, de periode waarin Rudolf Noerejev uitgroeide tot een cultureel fenomeen. Oud-soliste van het Nationale Ballet Maria Bovet komt vertellen over haar persoonlijke ervaringen met Noerejev.

De column is deze week van John Jansen van Galen.

‘Wegwezen Satan’ en ‘We willen niet in Babistan leven’, klonk het deze week op het Wenceslasplein in Praag. Tienduizenden demonstranten riepen premier Andrej Babis op om op te stappen, want de premier zou 17 miljoen euro aan Europees subsidiegeld hebben misbruikt voor eigen zaken. En dit is niet de eerste keer dat om Babis de sfeer van corruptie hangt. Wat is de achtergrond van de electorale macht van Babis en wat is er aan de hand met het land van de Fluwelen Revolutie, die in 1989 indruk maakte in heel Europa? Correspondent Laura Postma is te gast.

‘Ik kan Joden niet aanbevelen om altijd en overal een keppeltje te dragen’, zei Felix Klein afgelopen week. De uitspraak van de Duitse regeringsadviseur voor de bestrijding van het antisemitisme schoot velen in het verkeerde keelgat. Er was in Duitsland veel kritiek en in Nederland werd een speciale demonstratieve ‘Keppel Op-dag’ georganiseerd. Maar hoe is het gesteld met het groeiende antisemitisme en waar komt de traditie van het keppeltje eigenlijk vandaan. Journaliste en rabbijn Tamarah Benima is te gast.

Onze historische canon, u weet wel, de 50 vensters op de vaderlandse geschiedenis, moet op de schop.Dat wil althans Minister van Engelshoven van Onderwijs. De vrouwen zijn er in ondervertegenwoordigd, en - belangrijker - de canon heeft te weinig aandacht voor de schaduwzijden van onze historie en moet daarom volgens de minister herijkt. We spreken historicus Chris van der Heijden, die al weer 6 jaar geleden het boek De Zwarte Canon schreef, om de officiele canon wat waarheidsgetrouwer te maken.

De column is deze week van Nazmiye Oral.

Aanstaande 6 juni is het 75 jaar geleden dat de invasie in Normandië begon. De operatie die bekend kwam te staan als D-Day luidde de bevrijding van West-Europa in. Vanaf volgende week maandag kijkt het NOS-journaal met een extra historisch zogeheten bevrijdingsjournaal terug op D-Day en de dagen die eraan vooraf gingen. Te gast is Herman van der Zandt, presentator van de bevrijdingsjournaals.

Onze recensent Wim Berkelaar bespreekt de nieuwste historische boeken, met ditmaal:'Onweer. Een kleine cultuurgeschiedenis 1752-1830' van Jan Wim Buisman'Bouwmeesters en zedenmeesters. Geschiedbeoefening in Nederland tussen 1830 en 1870' van Pieter Huistra'Adolf Hitler. Ondergang', het tweede deel van de Hitlerbiografie van Volker Ullrich‘De geheugenlozen. De herinnering als wapen tegen populisme’ van Geraldine Schwarz.

Deze week opent het Geelvinck Muziek Museum in Zutphen een expositie over oosterse betovering van westerse achttiende-eeuwse muziek. Daarbij moeten we bijvoorbeeld denken aan het zeer bekende wijsje Alla Turca van Mozart dat in het museum op een vroeg negentiende-eeuwse Weense fortepiano is te horen. Maar misschien is het wel de laatste tentoonstelling in het museum, want de armlastige gemeente Zutphen heeft het museum de wacht aangezegd. De Gemeente is bijna failliet en wil het museum niet langer faciliteren, zodat het pand waar het is gehuisvest de verkoop in kan. Te gast is Jurn Buisman, algemeen directeur van het museum.

Hij wordt wel de vader van de fantasy genoemd. Zowel Harry Potter als Game of Thrones zijn schatplichtig aan hem. We hebben het natuurlijk over J.R.R. Tolkien, de schrijver van de wereldberoemde trilogie ‘The Lord of the Rings’ en ‘The Hobbit’. Zijn leven is nu verfilmd, en het is een spannende film geworden over de broederschap van kostschooljongens en de ervaring als frontsoldaat in de Eerste Wereldoorlog. De film gaat volgende week donderdag in première en wordt besproken door Thijs Porck, docent Middeleeuwse en Tolkienstudies in Leiden.

Dit jaar is het 120 jaar geleden dat Ernest Hemingway werd geboren. Vandaar dat er een extra bijzondere editie van de Hemingway look-a-like contest in Florida plaatsvindt. Ieder jaar verzamelen 150 mannen zich in het zuidelijkste puntje van Florida om te strijden om de titel van best lijkende Hemingway. Laura Stek ging eerder naar Key West om te zien hoe de deelnemers zich met de schrijver identificeren, welk beeld ze van Hemingway hebben en hoe dat beeld gecreëerd is. Want Hemingway, zo blijkt uit de documentaire ‘mannen met baarden’, was niet alleen een groot schrijver, maar ook een groot mediawonder.

‘En toen hoorde ik voor het eerst dat meest sinistere, meest satanische geluid dat de schepping ooit gekend heeft: het gieren van neerkomende bommen.’ Een citaat van schrijver Anthony van Kampen over het eerste Duitse bombardement op Den Helder op 14 mei 1940, een paar uur na de capitulatie. Er zullen nog meer dan 150 bombardementen volgen, maar dan door geallieerde vliegtuigen. En dat al vanaf eind mei 1940. Daarmee is Den Helder veruit de meest gebombardeerde stad van Nederland. Een spookstad ook, want de meeste inwoners vluchten naar dorpen buiten Den Helder om de bombardementen te ontlopen. Kinderen van toen vertellen hun herinneringen. Een documentaire in Het Spoor Terug, gemaakt door Gerard Leenders en Erik Willems.

Circa 25.000 Nederlandse mannen meldden zich tijdens de bezetting aan bij de Waffen-SS. Ze gingen veelal naar het Oostfront om te vechten tegen het communistische spook. Geen ander Europees land leverde zoveel vrijwilligers voor Hitlers keurtroepen als Nederland. Wat bezielde de mannen, uit welke kringen kwamen zij, en hoe verging het deze als landverraders gebrandmerkte mannen na de oorlog? Evertjan van Roekel onderzocht persoonlijke dossiers van ex-SS’ers en schreef ‘Veldgrauw. Nederlanders in de Waffen-SS.’ De historicus is te gast.

Deze week gaat de film Aladdin in première. De musicalfilm van Disney is gebaseerd op de gelijknamige animatiefilm die weer is geïnspireerd op de sprookjes van Duizend-en-een-nacht. Deze keer zijn Aladdin en prinses Jasmine geen getekende figuurtjes, maar levensechte acteurs. Maar hoe zit het ondertussen met de geromantiseerde weergave van de Arabische wereld? Is Aladdin inmiddels vrij van westerse stereotyperingen of hangen er nog wat zogeheten oriëntaalse eigenschappen aan hem? Arabiste en cultuurwetenschapper Judith Naeff bespreekt de film.

Ruim 7000 jaar geleden, in Brexitloze tijden, zaten Engeland en het vasteland van Europa nog gewoon aan elkaar vast. Het gebied heette Doggerland en bestond uit een gigantisch laagland dat de oostkust van Engeland verbond met onder meer Nederland. Er liepen mammoeten rond, jagers en verzamelaars in berenvellen en allerhande diersoorten. Het gebied verdween in 5000 voor Christus - dankzij een stijgende zeespiegel - voorgoed onder water. Julia Blackburn ging in haar boek ‘Lied van de tijd’ op zoek naar sporen van het mythische land. De schrijfster is te gast.

Nederland was in 1979 vol van de ontdekking: de erkend schuinsmarcheerder prins Hendrik, de echtgenoot van Wilhelmina, bijgenaamd Varkens Heintje, zou een buitenechtelijke zoon hebben gehad, Pim Lier. Uit recent opengestelde documenten uit het Nationaal Archief blijkt hoe het koningshuis in de jaren twintig en dertig haar best deed de onthulling ervan te voorkomen. Oranjehistoricus Dik van der Meulen dook in de papieren van de affaire-prins en zijn nazaat en schreef in ‘Historisch Nieuwsblad’ een artikel over de opzienbarende Oranjestreken om berichten over de zoon van de prins uit de wereld te houden. De auteur is te gast.

Het begon als een staking, maar het werd al gauw een volksopstand. Trinta di mei oftewel ‘dertig mei’ 1969 is een gebeitelde datum in Curaçao. Op die dag, volgende week vijftig jaar geleden, was het geduld van de zwarte en gekleurde arbeidersbevolking met het witte bevoorrechte regime op. Het werd tijd voor verandering en sociale hervormingen. Maar kwamen die er ook, en hoe kijkt Curaçao terug op de opstand van toen?

Het was de belangrijkste zonsverduistering in de geschiedenis van de wetenschap, want ze ‘bewees’ op 29 mei 1919 Einsteins relativiteitstheorie. Er werd dan ook werk van gemaakt met wetenschappelijke experimenten door deskundigen, zowel tijdens de verduistering als daarna. Wetenschapsjournalist Govert Schilling komt praten over de verduistering die de doorbraak van Einstein betekende.

Rotterdam en zijn geschiedenis

Er is weer eens gedoe over Das Deutschlandlied. Het volkslied zou, ondanks verwijdering van de besmette beginzin Deutschland, Deutschland Uber alles, herinneringen oproepen aan de nazitijd en bovendien niet aanslaan bij de vele voormalig Oost-Duitsers. Dat althans zegt Bodo Ramelow, minister-president van de oostelijke Duitse deelstaat Thüringen. De politicus pleit voor een nieuw inclusief volkslied. Journalist en correspondent Nederland voor Duitsland Annette Birschel komt praten over nieuwe en oude volksliederen.

De column is deze week van Abdelkader Benali.

Reuzen, draken, ridders, drakendoders, jonkvrouwen. Ze komen allemaal voor in de serie Game of Thrones. Aanstaande zondag is het na acht seizoenen griezelen en smelten voorbij met de fantasy-pret, gebaseerd op middeleeuwse mythen en legendes. Middeleeuwenkenner Sanne Frequin neemt ons mee naar de wereld van verraad en trouw en vertelt over het geheim achter de succes-serie.

Welkom heette het goudmijnstadje dat door fotograaf Ad van Denderen en journalist Margalith Kleijwegt in de tijd van de apartheid in boekvorm werd vastgelegd. Nu, decennia nadien, reisden auteur en fotograaf opnieuw naar het stadje om verslag te doen van Welkom in het nieuwe bevrijde Zuid-Afrika. Daarbij werden ze bijgestaan door fotograaf Lebohang Tlali, die indertijd opgroeide in het stadje en de auteurs liet weten dat hun boek over zijn geboorteplaats ‘zijn leven veranderde’. Het nieuwe boek komt deze week uit, en vanaf 18 mei is een tentoonstelling over het stadje Welkom en zijn inwoners te zien in het Stedelijk Museum. Ad van Denderen en Margalith Kleijwegt zijn te gast.

Het komt er toch van: het circuit van Zandvoort wordt na 30 jaar uit bedrijf te zijn geweest in ere hersteld. Zandvoort krijgt het Formule 1-circus met Max Verstappen over de vloer. Het circuit is in 1948 gebouwd op het puin van de door de Duitsers vernietigde badplaats, die voor de oorlog een van de strandparels was van Nederland. Maar wat deed de racebaan met Zandvoort en wat gaat het nieuwe circuit van prins Bernhard junior voor de badplaats betekenen?