Er is naast het nieuwe boek van Geert Mak ook een nieuwe televisieserie genaamd In Europa. De geschiedenis op heterdaad betrapt. Onder leiding van Roel van Broekhoven en Stefanie de Brouwer reisde een team van onderzoekers Europa rond op zoek naar de stemming en de werkelijkheid van de 21ste eeuw.Aanstaande zondag is op NPO 2 de eerste aflevering te zien. Eindredacteur Roel van Broekhoven is te gast.

De Amerikaanse regering heeft onder drie opeenvolgende presidenten de bevolking misleid over de oorlog in Afghanistan. Dat blijkt uit duizenden pagina’s aan vertrouwelijke documenten die The Washington Post verkreeg met een beroep op openbaarheidswetgeving. De regering verzweeg mislukkingen, manipuleerde statistieken en presenteerde niet behaalde successen.Journalist en Afghanistankenner Bette Dam komt praten over de Afghanistan-papers.

De column is deze week van Nelleke Noordervliet.

‘Er wordt daar iets groots verricht’. Zo werd eeuwenlang gezegd over onze aanwezigheid in Indonesië. Tegenwoordig kijken we er met andere ogen naar. Want wat deden onze voorouders daar precies? En hoe werd dat wereldrijk van ons eigenlijk gebouwd? Op de schouders van de Javaan, Sumatraan en Balinees. Zoveel is duidelijk.Onze koloniale geschiedenis is vanaf 19 december te zien in Theater Rotterdam in de voorstelling Ons Wereldrijk. Dit is een ingenieus poppenspel over het koloniale verleden gemaakt door theatergroep Hotel Modern. Te gast zijn maker en kunstenaar Herman Helle en historica Alicia Schrikker.

De mug. Nu een lastige zomerplaag, speelde ooit een hoofdrol in de menselijke geschiedenis. Van alle mensen die ooit op aarde hebben geleefd is bijna de helft omgekomen door een mug, grootse legers werden verslagen door muggenplagen, strategen zochten naar omwegen om de kleine steker te ontlopen, en sommige landen hadden niet eens bestaan als de mug zijn gewicht niet in de strijd had gegooid. Dat althans beweert de schrijver Timothy C. Winegard in zijn boek Mosquito.Bart Knols, insectenkenner en schrijver van het Nederlandse boek Mug, bespreekt het boek.

De Hohenzollern-familie eist een indrukwekkende lijst met kostbaarheden van de Duitse overheid. Naast kunstwerken, kroonjuwelen en archiefstukken aast de familie op een paleis in Potsdam. Dat alles behoorde ooit toe aan het Huis Hohenzollern; de invloedrijke adellijke familie die negen Pruisische koningen en drie keizers voortbracht. Na de Tweede Wereldoorlog werden de eigendommen afgenomen. De hoge eisen van de familie Hohenzollern veroorzaken grote verontwaardiging in Duitsland. Want zaten er geen nazi-sympathisanten in de familie?Lynn Stroo van het Duitsland Instituut is te gast over de netelige kwestie.

Drie oude mannen, alledrie dik in de negentig. Alledrie met een Nederlandse vader en een Indische moeder, en alledrie opgegroeid in een opvoedingsgesticht op West-Java. Tijdens de Tweede Wereldoorlog verlaten de jongens het gesticht. De een gaat bij het KNIL, de ander bij de Marine, en de derde is nog te jong om het leger in te gaan.Documentairemaker Gerard Leenders volgde met deze mannen op leeftijd het spoor terug en maakte de documentaire ‘De jongens van Soekaboemi’. In deze uitzending hoort u het eerste deel.

Klimaatorganisaties trekken al decennia aan de bel: we hebben een probleem. Deze week presenteerde Frans Timmermans de Green Deal, een plan waarmee we de crisis te lijf moeten gaan. Deze term 'Green Deal' komt niet uit de lucht vallen. In de Verenigde Staten is the Green New Deal gepresenteerd. Een ambitieus plan dat én economische ongelijkheid, én het milieuprobleem moet oplossen. Die term grijpt duidelijk terug naar vroeger: de New Deal van Franklin Delano Roosevelt uit het interbellum.Waarom wordt juist deze term nu gebruikt? Daarover praten we met Amerikanist Markha Valenta.

Oost-Duitse vrouwen zouden meer orgasmes hebben gehad dan hun West-Duitse zusters. En gelijke kansen op de arbeidsmarkt, zoals die er onder het socialisme waren, leiden algauw tot minder ongelijkheid in bed. Dat zijn een paar van de opmerkelijke bevindingen uit het onlangs in vertaling verschenen boek Waarom vrouwen betere seks hebben onder het socialisme, geschreven door de Amerikaanse antropologe Kristen Ghodsee.Iwona Gusc, cultuurwetenschapper aan de Webster Universiteit te Leiden las het boek en is te gast.

Deze week vierde de NAVO het zeventigjarig bestaan met een top in Londen. Toch is het feestje bij voorbaat al een beetje bedorven. President Trump was al erg kritisch over de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie, en president Macron noemde nog niet zo lang geleden het westerse militaire bondgenootschap ‘hersendood’.Wat is de toekomst van de NAVO, en wat leert het verleden over zijn zwakte en kracht? Bram Boxhoorn, directeur van de Atlantische commissie en historicus, is te gast.

De column is deze week van Nazmiye Oral.

Volgende week donderdag 12 december wordt voor de derde keer de Jan Terlouw-lezing gehouden. Een lezing die zich buigt over de vraag waarom het ‘touwtje’ van Terlouw niet meer uit de brievenbus hangt en uit de Nederlandse samenleving is verdwenen.Dit jaar spreken daar historica Beatrice de Graaf en historisch letterkundige Lotte Jensen. In hun lezingen buigen zich over het verlangen naar geborgenheid. De Graaf bespreekt de behoefte aan veiligheid die door de dreiging van het terrorisme ontstaat, Jensen zal het hebben over onze eeuwige angst voor het water. Jensen en De Graaf zijn te gast.

De eerste moslim in New York was een Nederlander en hij was ook nog eens de eerste inwoner van Brooklyn. Hij heette Anton Janszoon van Salee en was zoon van een Nederlandse kaapvaarder en Moorse moeder. Hij werd ook wel Anthony de Turk genomd, en staat niet bekend als een prettig mannetje. Daarover schrijft de New York Times deze week. Nancy Jouwe, co-auteur van Geschiedenissen van Nederlands New York, is te gast.

Het was de straf van God die de hoogmoed en de zondigheid van de stervelingen weer eens zat was. Zo verkondigden geleerde theologen en zo geloofden gewone gelovigen in de veertiende eeuw. De pest bracht overal dood en verderf en zaaide overal paniek.Ook in onze contreien. Aan de hand van nieuwe archiefbronnen ontkracht historicus Joren Vermeersch in 1349. Hoe de Zwarte Dood Vlaanderen en Europa veranderde de mythe dat Vlaanderen minder getroffen zou zijn dan andere streken. De auteur is te gast.

Drie oude mannen, alledrie dik in de negentig. Alledrie met een Nederlandse vader en een Indische moeder, en alledrie opgegroeid in een opvoedingsgesticht op West-Java. Tijdens de Tweede Wereldoorlog verlaten de jongens het gesticht. De een gaat bij het KNIL, de ander bij de Marine, en de derde is nog te jong om het leger in te gaan.Documentairemaker Gerard Leenders volgde met deze mannen op leeftijd het spoor terug en maakte de documentaire ‘De jongens van Soekaboemi’. In deze uitzending hoort u het eerste deel.

De Habsburgerkin, die is berucht in de geschiedenis. Karel V, Philips II en vooral Karel II waren in het bezit van zo’n centenbak. De oorzaak ervan zou liggen in de omgangsvormen binnen de Habsburgse familie. Inteelt zou er veelvuldig zijn voorgekomen. Dat zou nieuw onderzoek van de universiteit van Santiago de Compostella bewijzen.Historica en middeleeuwenkenner Sanne Frequin houdt de Habsburgse kaak en het nieuwe onderzoek tegen het licht.

Het was groot nieuws vrijdagavond. De veroordeling van de Surinaamse president Desi Bouterse. Niet alleen hier en in Suriname, maar ook tot de rest van de wereld is het doorgedrongen. Het gebeurd immers niet zo vaak dat een zittende president voor moord veroordeeld wordt.Wij spreken met Hennah Draaibaar, correspondent in Suriname over deze lang zich voortslepende zaak die zij vanaf het begin gevolgd heeft en zij was ook bij de uitspraak aanwezig.

Onlangs lanceerde een groep Marokkaanse Nederlanders het manifest Keuzevrijheid in nationaliteit. Ze willen als Nederlander niet langer vanzelfsprekend Marokkaans onderdaan zijn, zoals de koning van Marokko hen nu beschouwt. Hun protest tegen de opgedrongen nationaliteit is bij het bezoek van minister Ankie Broekers-Knol aan Marokko weer actueel.Laila Ezzeroili, publiciste en ondertekenaar van het manifest, is te gast.

De column is deze week van Abdelkader Benali.

Hoe diepgeworteld zijn de radicale nationalistische opvattingen in Nederland? En in hoeverre vinden ze een voedingsbodem in onze geschiedenis of in de beleving daarvan. En loopt er een lijntje van de neonazi Constant Kusters naar meer beschaafd populistisch rechts? Programmamaker Shamira Raphaëla onderzocht de rechtse vaderlandse reflexen en maakte de documentaire Ons moederland die woensdag 4 december te zien is op NPO 2.Shamira Raphaëla is samen met historicus en populismekenner Koen Vossen te gast.

Een beetje man, een beetje heerser laat zich te paard afbeelden. Dat is al zo sinds keizer Marcus Aurelius zich als ruiter in brons liet vereeuwigen. Sindsdien zijn zowel Willem van Oranje, als Napoleon en Ronald Reagan onsterfelijk geworden op de rug van werelds edelste viervoeter.Kees van Tilburg reisde de wereld af om zijn ‘Helden’ op hengsten – Verhalen over ruiterstandbeelden te schrijven en komt praten over man en paard.

Het plotseling uitsterven van de Neanderthalers is een van de raadsels uit de oertijd. Hun verdwijning zou wellicht te wijten zijn aan de eerste exemplaren van onze soort, aan een invasie van de homo sapiens. Nieuw onderzoek wijst echter uit dat de oorzaak van de ondergang van de Neanderthalers uitsluitend te wijten is aan de soort zelf. Hun populatie was domweg te klein om te overleven.Te gast is onderzoeker Krist Vaesen van de Technische Universiteit Eindhoven.

Het moet haast wel de meest gehate en de meest geliefde schoen ter wereld zijn: de spitz. De balletschoen met harde neus die ballerina's onhoorbaar kon laten zweven, als engelen in de hemel. Zo'n tweehonderd jaar geleden zag de spitz het levenslicht. Wat betekende dat voor de balletkunst en voor de positie van de ballerina? Laura Stek volgt het spoor van het martelschoentje.

In 1979 trokken archeologen en wetenschappers naar Spitsbergen. Het was één van de eerste moderne expedities naar de Noordpool. De expeditie kreeg indertijd veel aandacht in de pers omdat ze even avontuurlijk als uniek was.Op 7 december opent het Universiteitsmuseum van de Rijksuniversiteit Groningen een expositie over de expeditie. Noordpoolonderzoeker, archeoloog en deelgenoot van de expeditie Louwrens Hacquebord kijkt terug op de ijzingwekkende onderneming.

Het kan u bijna niet zijn ontgaan. Overal wordt reclame gemaakt voor Shells online videoserie The Great Travel Hack: een serie video’s waarin twee teams van Londen naar Istanbul moeten reizen met zo min mogelijk CO2-uitstoot. De serie past in een lange cineastische traditie van de oliegigant: al in 1924 maakte de Bataafsche Petroleum Film een film over de positieve invloed van Shell in Nederlands-Indië. In de decennia daarna produceerde Shell een groot aantal films die de reputatie van Shell als maatschappelijk verantwoord bedrijf dienden te bevestigen. Dit is een doelstelling die met de komst van het klimaatprobleem een steeds grotere opgave bleek. The Great Travel Hack past in een lange traditie. Te gast zijn Laurie van der Burg, onderzoeker bij Milieudefensie en filmhistoricus Hans Schoots

De column is deze week van Micha Wertheim.

Drie voormalig Surinaamse politici kijken vanuit de hemel terug op Suriname na de onafhankelijkheid: Jagernath Lachmon, Henck Arron en Johan Adolf Pengel. Alledrie leverden ze een bijdrage aan het publieke debat. Allen hebben een eigen idee over Suriname als zelfstandige vrije staat.Deze drie, gespeeld door Prem Radhakishun, Ruurt de Maesschalck en Roy Ristie, hebben een hoofdrol in de nieuwste aflevering van de Suriname Monologen die aanstaande maandag te zien is in de Nieuwe Kerk in Amsterdam.Te gast zijn regisseur John Leerdam en acteur Roy Ristie.

Onze recensent Wim Berkelaar bespreekt de nieuwste historische boeken. Met ditmaal: De rode bovenmeester. De humanistische pedagoog en sociaaldemocratische politicus A.H. Gerhard, 1858-1948 door Sjoerd Karsten; Wim Kok, een leven op eigen kracht: Voor zijn mensen. 1938 - 1994 door Marnix Krop; Fiasco van goede bedoelingen. Nederlandse en de Indonesische onafhankelijkheid door John Jansen van Galen; en De vergeten gesprekken met Hitler door Eric Branca.

Deze week werd bekend dat 1 op de 10 Nederlanders DNA van de 'melkboer' bij zich draagt. Veel afstammelingen van zogenoemde 'koekoekskinderen' -kinderen die niet van de vader des huize zijn- dus. Evolutionair geneticus Maarten Larmuseau van de KU Leuven onderzocht deze kwestie. Samen met zijn team kwam hij erachter dat koekoekskinderen aan het einde van de 19e eeuw doorgaans niet het product waren van luxe-activiteiten van de betere standen, maar juist meer voorkwamen bij arme stedelingen. Larmusaeu is te gast.

Deze week is het de week van de podcast op Radio 1. OVT nodigde podcastmaker Hens Zimmerman uit om een extra lange historische aflevering te maken van zijn podcast Zimmerman in Space. Samen met dochter Gloria dook Hens in de geschiedenis van de ruimtevaart en maakte de documentaire Ruimtevragen.Benieuwd geraakt naar meer Zimmerman in Space? Zijn podcast wordt uitgezonden in het nachtprogramma Focus op Radio 1 en is hier als podcast terug te luisteren.

Katholieken hadden in ons land eeuwenlang een positie die lijkt op die van de grootste religieuze minderheid van nu, de moslims. Dat lag aan de roomsen zelf doordat ze de paus en pastoor dikwijls boven het vaderland stelden. Maar dat lag ook aan de rest van de samenleving die de roomsen vooral zagen als ‘bijwoners’.De achterstelling van de papen en papenvrees begon tijdens de Tachtigjarige Oorlog. Carolina Lenarduzzi schreef erover Katholiek in de republiek. De historica is te gast.

Een nieuwe heup of een nieuwe neus, vaak werden ze ontwikkeld in oorlogstijd voor soldaten die een ledemaat of lichaamsdeel waren kwijtgeraakt. Medische zorg en oorlog, of de voorbereiding daarop, gingen vaak hand in hand. In Pro Patria et Patienti beschrijft Leo van Bergen de ontwikkeling van de Nederlandse militaire geneeskunde gedurende anderhalve eeuw: vanaf de Napoleontische tijd, via de Eerste en Tweede Wereldoorlog tot de daaropvolgende dekolonisatie-oorlog.De schrijver en historicus komt vertellen over de artsen, verplegers en de soldaten.

Het boek De Tolk van Java van Alfred Birney was een bestseller, en nu is er het gelijknamige toneelstuk. Op de planken kunnen we meeleven met de hoofdpersoon Alan die lijdt onder een tirannieke Indische vader. Hun leven blijkt illustratief voor dat van menig gemengd Nederlands-Indisch gezin.Dit weekend gaat het toneelstuk van het Hummelinck Stuurman Theaterbureau in première.Te gast zijn regisseur Olivier Diepenhorst en actrice Denise Aznam.

Op 18 November is het een eeuw geleden dat Domela Nieuwenhuis overleed. De socialistische voorman was bij leven al een legende. Hij kreeg mede vanwege zijn profetische voorkomen onder de arbeiders in het noorden van het land de bijnaam ‘Onze Verlosser’, 'Us Verlosser' in het Fries.Zoals Bach het leven van Christus met meerdere passies herdacht, zo heeft zanger, historicus en componist Meindert Talma nu ook over Domela een muziekstuk geschreven: de Domela Passie. Een muzikale Spoor Terug, gemaakt door Mathijs Deen, naar het leven en lijden van 'Us Verlosser'

Zijn leven is al veel beschreven, maar deze roman M. De zoon van de eeuw vangt de hoofdpersoon volledig. Want alles wat lelijk, intrigerend, machtswellustig, idealistisch en gewoon opportunistisch was aan Benito Mussolini is erin te vinden. En dan is dit nog maar het eerste deel van de trilogie. Dit deel gaat over zijn eerste zes actieve politieke jaren (1919 – 1924), waarin het socialisme plaats maakt voor het fascisme.M. De zoon van de eeuw van Antonio Scurati wordt besproken door Italië kenner en historicus Arthur Weststeijn.

Evo Morales is eindelijk afgetreden na zijn discutabele vierde herverkiezing. Toch begon hij zijn politieke loopbaan als held van de inheemse bevolking en het gewone volk. Historicus en Zuid Amerika-kenner Soledad Valvidivia Rivera komt praten over de eens geliefde Evo Morales en zijn zelf bewerkte ondergang.

De column is deze week van John Jansen van Galen.

Volgende week woensdag gaat het IDFA weer van start, met zoals elk jaar ook weer historische documentaires. Dit jaar wordt bijvoorbeeld de film State Funeral van regisseur Sergei Loznitsa vertoond. Daarin is een reconstructie van de geregisseerde en spontane depressie in Rusland na de dood van Stalin in 1953 te zien.Filmkenner en liefhebber Felix Rottenberg bespreekt een selectie uit het historische aanbod.

Judy Garland, ze is bekend om feel-good movies als The Wizard of Oz en Meet me in St. Louis waarin ze vrolijk het lieve kerstliedje ‘Have Yourself a Merry Little Christmas’ ten gehore brengt. Judy Garland, kortom, staat voor warmte en knusheid. Toch is het einde van haar loopbaan een drama in veel bedrijven. Zo blijkt uit de biopic Judy die deze week in première gaat.Filmjournaliste Basje Boer is te gast.

‘Laat je speelgoed staan en schuif gezellig aan.’ Hele generaties zijn opgevoed met dit zinnetje waarmee Sesamstraat begon. Sesamstraat, overgewaaid uit de Verenigde Staten, wordt dit jaar 50. Een terugblik op een halve eeuw vrolijke educatie van het Koekiemonster, Elmo en natuurlijk van Bert en Ernie.Met Wim T - Ernie - Schippers; Paul - Bert - Haenen, en mediakenner en Amerikaan Dan Hassler Forest.

Wat zoekt een Ier begin 20ste eeuw op Antarctica? En waarom wordt de Ier in kwestie, Ernest Shackleton, een eeuw later nog altijd vereerd, heeft hij een eigen fanclub, genootschap en museum? Laura Stek ging op zoek naar het verhaal en de cultus rond de Ierse poolreiziger en maakte er een tweedelige documentaire over. In deze uitzending hoor je deel 2, eerder uitgezonden in 2014.

Weer een stukje nationaal erfgoed wat verloren lijkt te gaan in Dublin: ‘Het Huis van de Doden’ dreigt vervangen te worden door een hotel. Dit huis is zo bijzonder omdat James Joyce zelf er heeft rond gelopen en er het decor van zijn verhaal ‘De Doden’ uit de verhalenbundel ‘Dubliners’ op heeft gebaseerd. Nog even en er zelf rond lopen kan verleden tijd zijn.Te gast is groot James Joyce liefhebber en vertaler van diens oeuvre Erik Bindervoet.

Hij was de ‘mensch-duivel’ van Kamp Amersfoort, wreder dan wreed. En hij zat als enige van de oorlogsmisdadigers de Vier van Breda zijn levenslange gevangenisstraf uit. Josef Kotalla heeft nu een biografie, geschreven door historicus Richard Hoving, getiteld: De beul van Amersfoort. Biografie van Josef Kotalla (1908 – 1979). De auteur is te gast.

De column is deze week van Abdelkader Benali.

Het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden erkende deze week de massamoord door de Turken op de Armeniërs als genocide. 405 Parlementariërs stemden voor en 11 stemden tegen de betreffende resolutie.Maar hoe zit het met die moeizame erkenning van de Armeense genocide, wat is de invloed van de Turkse lobby tegen de erkenning, en wat is de positie van Nederland? Regisseur en documentaire-maker Dorothée Forma maakte meerdere documentaires over de omgang met deze genocide, zij is te gast.

De column is deze week van Nelleke Noordervliet.

Dertig jaar geleden viel de Muur. Deze historische gebeurtenis wordt Europawijd grootscheeps herdacht. Zo ook in Nederland. Met allerlei nieuwe boeken en studies en met het zogeheten Mauerfall-festival in Baarn waar onder meer de staats-Volvo van Erich Honecker te zien is.We kijken terug op een muur-loos Duitsland met drie gasten uit verschillende hoeken van DDR-kennis: Friso de Zeeuw van het DDR Museum en het Mauerfall-festival, oud-DDR ambassadeur Egbert Jacobs, en historicus Merlijn Schoonenboom, auteur van Een kleine geschiedenis van de Grootste Duitse worsteling - De zoektocht naar identiteit in het machtigste land van Europa.

Een godheid met kromme beentjes, uitgestoken tong en dikke buik. Dat zal vast geen christelijk of klassiek Grieks opperwezen zijn. En dat was Bes ook niet, maar zelfs in het oude Egypte was hij als lelijkerd ook een beetje een zonderling tussen ranke types als Osiris en Isis. Bes was dan ook een vriend van het gewone volk, die hij in uiterlijk en innerlijk nabij stond.In het Allard Pierson Museum in Amsterdam is sinds kort een tentoonstelling over Bes te zien. Kathelijne Eisses van het museum komt vertellen over deze kleine ronde god.

Wat zoekt een Ier begin 20ste eeuw op Antarctica? En waarom wordt de Ier in kwestie, Ernest Shackleton, een eeuw later nog altijd vereerd, heeft hij een eigen fanclub, genootschap en museum? Laura Stek ging op zoek naar het verhaal en de cultus rond de Ierse poolreiziger en maakte er een tweedelige documentaire over. In deze uitzending hoor je deel 1, eerder uitgezonden in 2014.

Als Engeland in de war is grijpt het terug op Shakespeare. Zo was het tijdens de Tweede Wereldoorlog bij de verfilming van Henry V en wellicht helpt nu de nieuwste Henry-verfilming, The King, bij het verwerken van alle emoties rond Brexit.De film The King, gebaseerd is op verschillende Shakespearestukken, waarin een jonge Henry V het opneemt tegen de Fransen, is vanaf 1 november te zien op Netflix. Bart van Es, hoogleraar te Oxford en Shakespeare-kenner, is te gast.