Fake News!

Nepnieuws bestrijden, bij haar aantreden zag vice-premier Kajsa Ollongren dat als een van haar belangrijkste te taken. Daarop volgde direct forse kritiek. De minister van Binnenlandse Zaken werd paranoïde genoemd of tot de vleesgeworden Big Brother verklaard. En toen bleef het stil, maandenlang. Op een voorlichtingscampagne na leek nepnieuws van de agenda verdwenen. Tot deze vrijdag.

Op de eerste dag van het reces werd het onderzoek Politiek en sociale media manipulatie gepresenteerd. In opdracht van de minister zochten twee UvA-wetenschappers naar de stand van het digitale debat. De conclusie? Niet nepnieuws maar pulp, propaganda en nepvolgers zorgen voor de problemen op het Nederlandse web.

Met de relatieve stilte en het geruisloze rapport tijdens het reces lijkt het onderwerp te worden weggemoffeld. Tendentieuze sites als DDS en GeenStijl kraaien victorie en sceptici zien hun gelijk bevestigd: Dat hele fake news verhaal is zelf hartstikke nep. Een bijzondere conclusie. Want wie de moeite neemt het onderzoek te lezen of zich überhaupt in de materie te verdiepen, ziet iets anders.

Het wordt erger

De onderzoekers hebben namelijk wel degelijk zorgen over wat zij 'junk news’ noemen. De buitenlandse boosdoeners blijken niet enorm actief, maar binnenlands zijn er problemen. Er wordt gewaarschuwd voor politici en opiniemakers met fopvolgers en geconstateerd dat extreemrechtse complottheorieën makkelijker de mainstream halen.

Onderzoeker Richard Rogers legt me uit dat met name tijdens verkiezingen pulp- en hyperpartijdig ‘nieuws’ meer en makkelijker gedeeld wordt. Iets wat volgens Rogers 'alleen maar erger wordt'. Ook wijst hij op het feit dat social media bedrijven weliswaar nepnieuws verwijderen, maar erg gesloten zijn.

Zo wordt bijvoorbeeld niet openbaar gemaakt welke accounts waarom door de bedrijven geblockt of verwijderd worden en waarom. Wat het voor onderzoekers en journalisten moeilijk maakt misstanden te zien en aan de kaak te stellen. Dat helpt niet echt, in een open en democratisch debat.

Beïnvloedingsbrigades

Toch is dat slechts een deel van de dreiging. Vorig jaar dook ik voor De Nieuws BV een paar maanden in de wereld van de digitale beïnvloeding. Wat ik aantrof was een wereld van digitale legers en statelijke beïnvloeding. Die werkelijkheid wordt niet alleen door veiligheidsdiensten en politici gezien. Talloze onderzoeken, dashboards en publicaties tonen aan dat het probleem bestaat.

Een onderzoek van de Cambridge University ontwaarde in 2017 bijvoorbeeld al dat wereldwijd zeker 29 landen met eigen digitale beïnvloedingsbrigades actief zijn. Naast bijvoorbeeld Rusland en Iran houden ook bondgenoten zich hiermee bezig. Duitsland heeft het ‘Cyberkommando des Bundeswehr’ aan de digitale frontlinie staan en de Britten zetten hun 77th Brigade in op Facebook.

Of Nederland zelf een actieve rol in beïnvloeding speelt, heb ik helaas niet kunnen achterhalen of ontkrachten. Wel weten we door artikelen in NRC, de Groene Amsterdammer en de New York Times dat we het doelwit zijn geweest van Russische beïnvloedingsoperaties. Gelukkig zijn bij de afgelopen paar verkiezingen daar geen pogingen toe ontdekt.

Mudjaheddin uit de trollenbunker

Een mooi voorbeeld daarvan is het verhaal van de MEK. Een Iraanse Mudjaheddin-sekte met een eigen trollenbunker in Albanië. De club kreeg het zelfs voor elkaar om naast de propaganda-tweets een eigen schrijver te verzinnen: Heshmet Alavi. Een 'schrijver' die zijn verhalen op de The Daily Caller, The Diplomat en Forbes wist te publiceren en zo zelfs het beleid van Trump wist te beïnvloeden.

Zo zijn er talloze fascinerende verhalen. Die gaan van Amerikaanse useful idiots in het Mueller-report, die door Russische trollen met zakgeld op pad worden gestuurd om theatraal te demonstreren, tot de “mijn tweet klopt” van Marjolein Faber.

De beïnvloeding van jou en mij met valse berichten en propagandistische pulp is dus geen sprookje. Dat we de laatste paar verkiezingen geen bewijzen van buitenlandse beïnvloeding hebben gezien, is goed nieuws. Maar het betekent niet dat daarmee de dreiging verdwenen is. Nederland zou zich daarom best meer zorgen mogen maken. Iets meer spotlights op dit rapport hadden dan ook niet misstaan.

David van der Wilde is politiek redacteur voor De Nieuws BV