Zo makkelijk kan een foto mensen om de tuin leiden

Mensen zijn nauwelijks beter in het herkennen van een gemanipuleerde foto dan je op basis van toeval zou verwachten. Puur op basis van geluk heb je al 50% kans om goed te gokken op de vraag ‘Is deze foto gemanipuleerd?’. In nieuw, Brits onderzoek gaven mensen in slechts 60% van de gevallen het juiste antwoord – maar net iets beter dan blind gokken dus.

Wetenschapsjournalist Bouwe van Straten vertelde over dit onderzoek bij De Ochtend:

De 707 proefpersonen kregen daartoe meerdere, heel normale huis-, tuin- en keukenfoto’s voorgelegd. Bijvoorbeeld van een man die aan de waterkant een grote vis vasthoudt, of van iemand die midden op een zonnige straat staat met een duidelijke schaduw. Op sommige foto’s was de schaduw veranderd, of hadden ze iemand wittere tanden gegeven.

Bovenstaande foto lijkt in eerste instantie best betrouwbaar. Maar heeft deze man zijn handen niet een beetje in een vreemde stand om een vis vast te houden? En heeft de vis niet een iets andere glans en kleurintensiteit dan de rest van de foto? Zit deze man eigenlijk wel echt aan de waterkant?

Mensen haalden iets vaker de gemanipuleerde foto’s eruit, en iets minder vaak de originele foto’s. Maar het zat in beide gevallen niet heel ver van de 60% af. Als mensen vervolgens gevraagd werd welk deel van de foto dan was gemanipuleerd, dan konden ze dat in 45% van de gevallen wel aanwijzen. Dat is dan weer veel meer dan je op basis van toeval zou verwachten. (45% klinkt misschien lager dan 60%, maar bij de eerste vraag was de kans op een goed antwoord 50%. Bij de tweede vraag was de kans veel kleiner, waarschijnlijk ongeveer 5 tot 10%, omdat de proefpersonen precies moesten aangeven waar en wat gemanipuleerd was).

Niet alleen foto's, maar ook video

Het onderzoek maakt andermaal duidelijk dat het met behulp van software kinderlijk eenvoudig is om mensen te misleiden. Dat geldt niet alleen voor foto’s, maar ook voor het bewerken van geluid en bewegend beeld. Het is met de nieuwste audiotechnieken mogelijk om het laten klinken alsof mensen dingen zeggen die ze in werkelijkheid nooit hebben gezegd. En erger nog: om daar bewegend beeld aan toe te voegen die het doet lijken alsof die persoon dat ook echt heeft gezegd. Zoals je in dit filmpje kunt zien.

In deze video zie je links een interview met de vorige president van de VS, Obama, in zijn jonge jaren. Dat is authentiek materiaal. Op het beeld rechts lijkt het echter alsof het de oude Obama is die de woorden uitspreekt – zijn gezicht en mond bewegen behoorlijk natuurgetrouw, zelfs als je weet dat het gemanipuleerd is.

De sleutel is betrouwbaarheid

Dat roept de vraag op wat je überhaupt nog kunt vertrouwen in de media. Al in de jaren negentig van de vorige eeuw kon je foto’s zo overtuigend manipuleren, dat mensen bang waren dat je nooit meer een foto kon vertrouwen. Toch vertrouwen we foto’s nog steeds – als we de bron vertrouwen. Als een foto in een krant staat, of in een encyclopedie of op Wikipedia, dan gaan we er van uit dat het wel een betrouwbare foto zal zijn. Staat ie op zo maar een site met allerlei dubieuze informatie er omheen, dan ga je twijfelen. De context en de betrouwbaarheid van de bron zal dus over 10 jaar waarschijnlijk bepalen of we een video-interview vertrouwen.

Benieuwd of de foto's bij dit artikel nu gemanipuleerd waren of niet? Doe dan zelf de test.

NPO Radio 1 houdt je dagelijks op de hoogte over de laatste ontwikkelingen in de wetenschap

Maandag t/m vrijdag rond 16.20 uur in Nieuws en Co
Dinsdag rond 10.50 uur in De Ochtend