Zo veroverde de kat de wereld

De huiskat speelt al duizenden jaren een belangrijke rol in het leven van mensen. Maar waar en wanneer die vriendschap precies is ontstaan, was tot nu toe onduidelijk. Door het DNA uit oude resten van katten te analyseren, zijn onderzoekers meer te weten gekomen over de herkomst van het beestje.

Het dier moet zo’n 10.000 jaar gelden voor het eerst zijn gedomesticeerd in het Midden-Oosten, zeggen de onderzoekers. Daarbij baseren ze zich ook op archeologische vondsten, zoals een 9500 jaar oud mensengraf uit Cyprus waarin ook de overblijfselen van een kat zijn gevonden.

Via schepen naar de rest van de wereld

In de vroege landbouwgemeenschappen die in tijd in het Midden-Oosten ontstonden, was de kat waarschijnlijk een graag geziene gast. Door zijn honger naar muizen en ander ongedierte hielp hij de boeren bij het beschermen van hun vee en graan.

Een tweede golf van domesticatie gebeurde een paar duizend jaar later, in Egypte. De oude Egyptenaren waren dol op katten; het was daar zelfs niet ongebruikelijk dat katten na hun dood werden gemummificeerd. Vanuit Egypte heeft de huiskat zich in de Romeinse tijd en in de middeleeuwen over Europa verspreid, blijkt uit de DNA-analyse.

De onderzoekers denken dat dat vooral via handelsschepen is gebeurd. Omdat die vol zaten met muizen en andere knaagdieren, waren schippers vaak verplicht een kat mee te nemen aan boord. Op die manier reisden de katten naar heel Europa: er is zelfs Egyptisch katten-DNA gevonden in het noorden van Duitsland, waar in die tijd Vikingen woonden.

Gestreepte vacht

De studie levert niet alleen nieuwe informatie op over de herkomst van de kat, maar ook over hoe hij er vroeger uitzag. De vroege huiskat was gestreept ('makreel-cypers', voor de kenners), net als de wilde kat nu. Het gemarmerde vachtpatroon dat we nu vaak bij katten zien, komt pas sinds de middeleeuwen voor. Volgens de onderzoekers wijst dat erop dat het fokken van katten op uiterlijke kenmerken pas vanaf die tijd gebruikelijk werd.

De kat links heeft een makreel-cyperse vacht, de rechterkat een gemarmerde.

DNA uit mummies en Vikinggraven

De onderzoekers analyseerden DNA uit de botten, vacht en tanden van meer dan 200 katten – sommige uit de 19e eeuw, andere wel 9000 jaar oud. De overblijfselen zijn afkomstig van allerlei archeologische vindplaatsen, van Vikinggraven tot kamers met Egyptische mummies.

Claudio Ottoni et al., The palaeogenetics of cat dispersal in the ancient world, Nature Ecology & Evolution, 19 mei 2016.

Dit artikel werd verzorgd door de wetenschapsredactie van De Kennis van Nu (NTR)

NPO Radio 1 houdt je dagelijks op de hoogte over de laatste ontwikkelingen in de wetenschap
Maandag t/m vrijdag rond 16.20 uur in Nieuws en Co
Dinsdag en vrijdag rond 10.50 uur in de Ochtend