Zitten universiteiten te veel in een bubbel? 'Behoorlijk progressieve agenda'

Voor zijn onderzoek bestudeerde Schillemans de mission statements van de algemene Nederlandse universiteiten. Vier dingen zag hij steeds terugkomen: "Alle universiteiten noemen duurzaamheid en diversiteit. Ook zeggen alle universiteiten wat over internationale oriëntatie. En alle universiteiten geven aan impact te willen maken en daarom internationaal georiënteerd te zijn."

Van zichzelf zijn die onderwerpen goed, zegt Schillemans. "Dat is mijn zorg niet. Maar het is wel een hele specifieke selectie wat er gebeurt. Het gaat over thema’s die één op één overeenkomen met thema’s die hoogopgeleide kiezers belangrijk vinden." Volgens hem gaat het te weinig over thema’s als criminaliteit en migratie, waar maatschappelijke onrust over is.

Progressieve agenda

De genoemde thema’s komen overeen met die van politieke partijen waar relatief veel academici op stemmen: PvdA-GroenLinks, D66 en Volt. "In sociaal-cultureel opzicht hebben universiteiten een behoorlijk progressieve agenda", constateert Schillemans.

Universiteiten stellen vervolgens dat ze zich bezig houden met maatschappelijke thema’s, zegt de hoogleraar: "Maar vervolgens presenteren ze maar een beperkt aantal thema's wat voor een deel van het politieke spectrum relevant is. Als je zegt: wij lossen problemen van de samenleving op, noem dan problemen die de hele samenleving belangrijk vindt."

Sterk onafhankelijk onderzoek

Sarah Bracke, hoogleraar sociologie van gender en seksualiteit aan de Universiteit van Amsterdam, is het niet eens met de analyse. "Het is vooral wenselijk dat universiteiten sterke onafhankelijke instituties zijn en zich richten op het bedrijven van wetenschap."

Dat thema’s als duurzaamheid de boventoon voeren, kan ze zich voorstellen: “Dat heeft ermee te maken dat we er grote wetenschappelijke consensus is over door mensen veroorzaakte klimaatverandering. Als je als universiteit je eigen missie als kennisproductie serieus neemt, dan moet je daar ook iets mee.” Daarbij heeft ze zelf ook moeite met de missieteksten: “Dat is een deel branding van de universiteiten, geschreven door communicatiediensten."

Politiek klimaat

We moeten ervoor waken dat onafhankelijk onderzoek in politieke termen wordt vertaald, zegt Bracke: "Op thema’s als klimaat en duurzaamheid zie je nu dat als een aantal resultaten van sterk onafhankelijk onderzoeken niet welgelegen zijn in een politiek klimaat, de politieke discussie ontbrandt."

Ook rondom haar eigen thema gender en seksualiteit is regelmatig maatschappelijke weerstand: "Dan is het niet aan de universiteit om een middenweg te vinden tussen gedegen wetenschappelijke resultaten zijn en een maatschappelijk onderbuikgevoel."

Grenzen overschrijden

Schillemans wijst erop dat opleiding een belangrijke politieke en maatschappelijke scheidslijn is geworden. "Het kan maatschappelijk ontwrichtend zijn als die tegenstellingen te groot worden."

Eén van zijn voorstellen om die kloof te overbruggen, is dat tegenstanders vaker samenwerken. Denk bijvoorbeeld aan migratieonderzoekers Hein de Haas en Jan van de Beek, die stevig van mening met elkaar verschillen: "Het zou mooi zijn als ze samen zouden op trekken om te kijken waar ze het over eens zijn.”

Maar hij denkt ook aan mensen als opiniepeiler Maurice de Hond: "Als je vanuit verschillende uitgangspunten kijkt naar dezelfde resultaten, dan trek je net wat andere conclusies."

Hoogleraar Bracke is daar geen voorstander van: "Dit is niet het moment om een middenweg te gaan vinden met toch wel bedenkelijke onderzoeken en bedenkelijke figuren. De standaarden binnen de wetenschap staan onder druk door politieke aanvallen. Dit is het formaat van de Nederlandse tv-debatshow: een voor- en tegenstander en dan zoeken we het wel ergens uit in het midden. Zo kan het publieke debat wel functioneren, maar zo werken universiteiten niet."