'Verschil in media-aandacht voor Houston en Bangladesh onvermijdelijk'

Minstens 1200 doden in het Oosten, ongeveer 21 doden in het Westen. Als we onze empathie op het aantal slachtoffers zouden baseren, had de media-aandacht voor de zware moessonregens in Azië veel groter moeten zijn dan voor de Amerikaanse orkaan Harvey. Maar toch kregen de Verenigde Staten de meeste aandacht.

De psychologische verklaring van Appelo voor deze tegenstelling is als volgt. ''Met onze cortex (de buitenste hersenschors, red.) houden we onszelf voor dat iedereen onze empathie verdient. Maar de diepere lagen van ons brein functioneren toch anders. Hoe meer mensen op elkaar lijken, hoe meer empathie ze voor elkaar opbrengen. Dat betekent dat we meer verbondenheid voelen met mensen die qua cultuur, opvattingen, sekse, doelen of ras (of beter gezegd: etnische groepering, red.) op ons lijken. Dat verklaart waarom we ons meer verbonden voelen met de ramp in Houston dan met de ramp in Azië. En daar dus ook meer aandacht aan besteden.''

Spiegelneuronen maken empathie makkelijker

Met de diepe lagen in ons brein doelt Appelo voornamelijk op de zogenaamde spiegelneuronen in onze hersenen. Deze 'sociale' hersencellen maken het mogelijk dat je je in iemand anders verplaatst, doordat ze gelijkenissen tussen jezelf en de persoon in kwestie helpen waarnemen. Hierdoor worden gevoelens van empathie voor die persoon niet alleen makkelijker, ze zorgen er soms ook voor dat je hem of haar zelfs gaat imiteren in bewegingen of lichaamshouding.

Die spiegelneiging is bepalender dan we soms denken. Denk bijvoorbeeld aan situaties waarbij je met anderen over een grapje meelacht, ook al snapte je de grap niet. Of aan de schrik die je voelt wanneer een filmpersonage in een verschrikkelijke horrorscène zijn einde niet meer kan ontlopen.

De keuze van nieuws is complex

Het gevoel van verbondenheid is natuurlijk vaak een belangrijke voorwaarde voor nieuwsselectie. Joeri Boom, NOS-correspondent voor Zuid-Azië, beschreef dit deze week treffend: "Je hebt de ongeschreven journalistieke wet waarbij geldt: dichterbij is belangrijker."

Maar in de selectie van nieuws speelt er nog zoveel meer mee. Een eenmalige orkaan is bijvoorbeeld spectaculairder dan jaarlijks wederkerende moessonregens. En de gesproken talen van de getroffen lokale bewoners uit India, Nepal en Bangladesh zijn wereldwijd niet zo gemakkelijk te verstaan als het Engels. Dat is van belang, want journalisten moeten informatie snel kunnen vinden en controleren. Zo is het voor de Aziatische slachtoffers moeilijker om hun emotionele ervaringen met de rest van de wereld te delen in vergelijking met de Amerikanen.

En naast het feit dat de hele Amerikaanse nieuwsmachine gigantisch is, zijn de VS natuurlijk een bijzonder grote politieke en economische macht, wat ook weer extra media-aandacht genereert. De link van de orkaan met klimaatopwarming en President Trumps gebrekkige klimaatbeleid geven het nieuws een bijkomende politieke lading.

Herkenbaarheid kun je leren

En om terug te komen op onze spiegelneuronen: we kunnen alleen datgene als herkenbaar ervaren waar we eerder al eens mee in contact zijn gekomen. Dat betekent ook dat onze herkenbaarheid en empathie niet in steen gebeiteld staan, maar afhankelijk zijn van eerdere ervaringen. Met iets kennis maken is natuurlijk geen garantie voor empathie, maar het is wel een belangrijke voorwaarde.

Mensen die zelf het slachtoffer werden van overstromingen, of die goede contacten houden met de lokale bevolking in Bangladesh, zullen empathischer op de Aziatische overstromingen reageren.

Kortom, we laten ons misschien snel meeslepen door de diepere lagen van ons brein, maar bij onze empathie en aandacht voor de slachtoffers van natuurrampen spelen nog andere factoren mee. En ook niet te vergeten: ook al lukt het misschien niet vaak, onze buitenste hersenschors biedt ons toch wat ruimte om bewust meer aandacht te schenken aan situaties die anders onderbelicht zijn.

Dit artikel werd verzorgd door de wetenschapsredactie van De Kennis van Nu (NTR).

NPO Radio 1 houdt je dagelijks op de hoogte over de laatste ontwikkelingen in de wetenschap

Maandag t/m vrijdag rond 16.20 uur in Nieuws en Co