Boomschors als leugendetector

Dat bepaalde planten een genezende werking hebben, zal je ongetwijfeld wel weten, maar wist je ook dat planten ethische functies kunnen hebben? Kunnen werken als ‘leugendetector’? De BaYaka geloven dat de boomschors van de 'Piptadeniastrum africanum' en de 'Erythrophleum ivorense' hen helpt leugenaars aan te wijzen. Als iemand in de BaYaka gemeenschap verdacht wordt van bedrog, spuiten de BaYaka het sap van boomschors in de ogen van de verdachte. Als diegene hierna minder ziet, geloven de BaYaka dat deze persoon schuldig is. Door dit ritueel kunnen de BaYaka elkaar normen en waarden bijbrengen, bijvoorbeeld dat bedriegen in de BaYaka gemeenschap niet toegestaan is.

De BaYaka pygmeeën uit Congo wisselen kennis met elkaar uit over hoe ze plantensoorten het beste kunnen gebruiken. Londense onderzoekers onderzochten de manier waarop ze dat deden. Wat blijkt is dat de manier waarop planten gebruikt worden niet alleen terug te zien is in plantensoort, maar ook in de manier waarop kennis over het gebruik van die plant overgedragen wordt binnen gemeenschappen.

Kennisoverdracht tussen en binnen BaYaka-families

De BaYaka gebruiken planten voor het jagen/vissen, voor bepaalde overtuigingen die ze uitdragen en voor genezing. Plantenkennis over de jacht of overtuigingen wordt bij de BaYaka vooral overgedragen door mannen onderling in het kampement. Zo gebruiken de BaYaka de vruchten van de ‘Brenania brieyi’ als lokaas bij het vangen van vis. Boomschors wordt zoals gezegd gebruikt om leugenaars aan te wijzen en van de bladeren van wilde mango’s geloven de BaYaka dat ze geluk brengen bij de jacht. Dat kennis over de jacht wordt gedeeld met hele kamp is niet gek, aangezien voor de jacht kampleden met elkaar samen moeten werken.

Kennis over welke planten het beste werken bij genezing, wordt bij de BaYaka in de eerste plaats niet gedeeld met alle kampleden, maar vooral overgedragen van ouders op kinderen of echtgenoten onderling. Toch blijkt in het BaYaka kampement, waarin meerdere families wonen, dat er tussen families ook kennisoverdracht plaatsvindt over de genezende werking van planten. Doordat er tussen verschillende families getrouwd wordt, wisselen families onderling ook hun kennis uit over hoe ziektes en infecties met planten op kunnen lossen. Zo komt het dat kennis over de genezende werking van sommige planten bekend is onder meerdere kampleden van verschillende families.

Sierra Leone en Liberia

Achteraf zeggen de onderzoekers niet te hebben verwacht dat planten voor mensen zoveel verschillende functies kunnen hebben. De onderzoekers waren verrast over het gebruik van planten bij het behouden van normen en waarden, zoals het gebruik van sappen voor het straffen van overspel. Toch zijn de BaYaka niet de enigen die de giftige werking van planten gebruiken voor het oplossen van sociale kwesties. ‘Deze rituelen vinden ook plaats in andere Afrikaanse landen, zoals Sierra Leone en Liberia,’ vertelt één van de onderzoekers.

Dit artikel is verzorgd door de wetenschapsredactie van De Kennis van Nu.