Deze vrouw liet ons zien dat het leven te danken is aan samenwerking

''Een van de mooiste ideeën die ik ooit ben tegengekomen'', noemde filosoof Daniel Dennett het. Dat hij het überhaupt is tegengekomen, heeft hij mede te danken aan de koppigheid van de Amerikaanse biologe Lynn Margulis (1938-2011). Niet minder dan vijftien keer werd haar onderzoek geweigerd door een wetenschappelijk blad, voordat ze het in 1967 eindelijk kon publiceren.

De theorie van Margulis in een notendop: alle cellen met een celkern – zoals bij dieren en planten – zijn feitelijk een samenwerkingsverband van eenvoudiger organismen. Dat fenomeen heeft zich in de evolutie meerdere keren heeft voorgedaan. ''De cellen van alle dieren en planten die we kennen, zijn samensmeltingen van meerdere eencelligen. Zo zijn we geworden wat we zijn'', aldus biologe Barbara Vreede.

Versmolten cellen

Wat verklaart haar theorie nu precies? Vreede: ''Het bestaan van de cellen waaruit ons lichaam bestaat: cellen met een celkern en energiefabriekjes. Het leven dat je op dit moment om je heen ziet was niet mogelijk geweest zonder die versmolten cellen.'' De ontwikkeling van het leven is dus voor een deel te danken aan de versmelting van verschillende soorten organismen.

Het idee dat samenwerking een belangrijke factor is in de ontwikkeling van het leven op aarde staat haaks op het idee dat veel mensen van evolutie hebben, namelijk een competitie tussen individuen: survival of the fittest. Geen wonder dat de meeste evolutiebiologen aanvankelijk weinig van haar theorie moesten hebben. Vreede: ''Men wist al wel dat mitochondriën – de energiefabriekjes van cellen – eigen erfelijk materiaal hebben. Dat was een duidelijke aanwijzing dat ze een andere afkomst hadden, maar was slechts één stukje bewijs. Er was meer nodig om het establishment te overtuigen. Pas in de jaren tachtig werd de theorie algemeen geaccepteerd.''

Ideeën belangrijker dan mensen

Voor Margulis zelf kwam die bevestiging van haar ideeën nauwelijks als een verrassing. ''Ik zie mijn ideeën niet als controversieel. Ik zie ze als correct'', zei ze ooit.Geen uitspraken waar je vrienden mee maakt. Volgens Barbara Vreede was het haar daar ook niet om te doen: ''Ze vond ideeën belangrijker dan mensen. Mensen overleven maar tijdelijk. Vanuit het perspectief van de evolutie bestaat de mens nog maar heel kort, en zullen we binnenkort ook weer verdwijnen.''

De eerste Zomergast van dit zomerseizoen, Rosanne Hertzberger, laat zondagavond een fragment zien uit een documentaire over het leven van Lynn Margulis, Symbiotic Earth: How Lynn Margulis rocked the boat and started a scientific revolution.

Luister hier naar een column die Rosanne Hertzberger eerder uitsprak op Radio1:

Dit artikel is verzorgd door de wetenschapsredactie van De Kennis van Nu (NTR), waar een uitgebreidere versie van dit artikel verscheen.

NPO Radio 1 houdt je dagelijks op de hoogte over de laatste ontwikkelingen in de wetenschap

Maandag t/m vrijdag rond 16.20 uur in Nieuws en Co
Dinsdag rond 10.50 uur in De Ochtend