Kinderen zien een heel andere Van Gogh dan volwassenen

"Een grappige observatie was dat volwassenen een naakte vrouw zien in het schilderij Boomwortels (red: het schilderij boven dit artikel)'', vertelt cognitief psycholoog Francesco Walker over zijn onderzoek. "Kinderen zien dat niet. Eerst dachten we dat ze het niet durfden toe te geven, maar uit ons onderzoek blijkt dat kinderen helemaal niet kijken naar dat deel van het schilderij. Ze zien dit over het hoofd."

Voor de studie, die vandaag in vakblad PLOS ONE verschijnt, onderzochten Walker en andere wetenschappers van de Vrije Universiteit hoe volwassenen en kinderen naar schilderijen kijken. Dat deden ze door in een experiment in het Van Gogh Museum twaalf volwassenen en twaalf kinderen naar vijf voor hen onbekende schilderijen van Vincent van Gogh te laten kijken.

Felle kleuren en gekke dakjes

De proefpersonen kregen een apparaat op hun hoofd dat precies registreerde waar zij keken (eye tracking). Ze mochten eerst dertig seconden vrij kijken. Hierna kregen ze een korte beschrijving van het schilderij. Hierin staat bijvoorbeeld dat op het schilderij De tuin van Daubigny rechts een poortje te zien is naar de tuin van de buurman en dat je tussen de grassprieten de roze onderlaag kunt zien. Vervolgens mochten de proefpersonen nog een halve minuut kijken.

Kinderen kijken naar de meest in het oog springende aspecten zoals fel gekleurde bloemen of een gek dakje. Na het lezen van de beschrijving kijken ze kort naar de details die in de beschrijving voorkomen (het hekje), waarna ze weer naar de in het oog springende gebieden kijken. Volwassenen gaan meteen op zoek naar details en negeren delen die voor kinderen juist interessant zijn. Na het lezen van de beschrijving, kijken ze vooral naar de details die daarin genoemd worden: het hekje, de roze onderlaag.

Kinderen kijken bottom-up

Het verschil in kijken tussen volwassenen en kinderen is het verschil tussen top-down en bottom-up kijken. Als je top-down kijkt, ga je op zoek naar informatie uit het schilderij. Hierbij gebruik je wat je eerder geleerd hebt, bijvoorbeeld tijdens lessen over kunstgeschiedenis. Bij bottom-up kijken stuurt wat je ziet je gedrag. Opvallende kleuren en vormen trekken de aandacht en daar kijk je dus naar. ''Bottom-up is bijvoorbeeld als je in een massa op zoek bent naar een vriend en opeens valt je een fel gekleurde jas op'', legt Walker uit. ''De stimulus bepaalt wat je ziet.''

Nu is de verleiding groot om te denken dat kinderen onbevangen kijken en dat volwassen door hun kennis een pure ervaring mislopen. ''Dat hoor ik vaker'', zegt Walker. ''Maar dat kun je helemaal niet zeggen. Kinderen kijken gewoon op een compleet andere manier dan volwassen. Kennis kan juist helpen om kunst meer te waarderen.''

Francesco Walker et al. Looking at paintings in the Vincent Van Gogh Museum: Eye movement patterns of children and adults. PLOS ONE, 21 juni 2017.

NPO Radio 1 houdt je dagelijks op de hoogte over de laatste ontwikkelingen in de wetenschap
Maandag t/m vrijdag rond 16.20 uur in Nieuws en Co
Dinsdag en vrijdag rond 10.50 uur in De Ochtend

Dit artikel is verzorgd door de wetenschapsredactie van De Kennis van Nu (NTR).