Menselijke geldautomaten helpen Kenia armoede bestrijden

Wat als je in het binnenland woont, maar in de buurt geen bank te vinden is om een doktersrekening te betalen? Wat als je geld nodig hebt voor eten, maar de dichtstbijzijnde bankautomaat twintig kilometer verderop staat? Voor veel Kenianen is dit aan de orde van de dag. Kenia telt zo’n 2700 geldautomaten, veel te weinig voor een land met 99 miljoen inwoners. Ter vergelijking: Nederland heeft er zo’n 7000.

Betalingsystemen als M-Pesa maken het voor Kenianen nu mogelijk om ook te betalen via hun mobiele telefoon. M-Pesa maakt gebruik van tussenpersonen, waar Kenianen naar toe kunnen gaan om geld op te nemen. Een soort menselijke geldautomaten dus. Wat blijkt uit onderzoek van Amerikaanse wetenschappers, is dat Keniaanse huishoudens sinds de lancering van M-Pesa meer zijn gaan consumeren. Daarmee zijn waarschijnlijk zo’n 194.000 huishoudens uit de extreme armoede opgeklommen. Het gezegde ‘geld moet rollen’ is meer dan ooit van toepassing.

Interviews

Om het effect van M-Pesa precies te meten, maten de onderzoekers verschil in armoede aan de hand van consumptiegedrag. Op de eerste plaats hielden de onderzoekers interviews met 1608 Keniaanse huishoudens. De vragen gingen over wat er binnen deze huishoudens gegeten werd en ook in welke mate de huishoudens meer te besteden hadden dan voorheen. De huishoudens waren verspreid over heel Kenia. Op de tweede plaats analyseerden de onderzoekers het aantal tussenpersonen van M-Pesa voor elke regio in Kenia. Ze rekenden uit wat de geografische afstand was van het huishouden tot de desbetreffende tussenpersoon. Beide resultaten legden de onderzoekers naast elkaar.

Op de derde plaats analyseerden de onderzoekers alternatieve verklaringen voor verschil in consumptiegedrag, zoals de mate van regen. Als het namelijk veel regent, heeft dat invloed op de oogst van boeren en bepaalt dat wat huishoudens kunnen eten. Wat bleek was dat deze factoren als regenval niet tot weinig van invloed waren op het consumptiegedrag. Dat maakt dat M-Pesa de meest logische verklaring is voor het verschil in consumptiegedrag (en dus de afname in armoede).

M-Pesa

Hoe werkt dat systeem van tussenpersonen eigenlijk? Verspreid over heel Kenia zijn er zo’n 140.000 vertegenwoordigers, die werken voor mobiele betalingssystemen als M-Pesa. Bij deze vertegenwoordigers kan je met je mobiele telefoon geld opnemen. Via je mobiele telefoon heb je namelijk toegang tot een systeem waar je saldo wordt opgeslagen, net als met prepaid beltegoed. Bij de tussenpersonen kun je geld van je saldo omzetten in contant geld of contant geld inleveren voor saldo. Zelf kun je een deel van je saldo versturen naar een andere mobiele telefoon, bijvoorbeeld van een vriend of familielid. Door M-Pesa hebben Kenianen nu veel gemakkelijker toegang tot geld. Dat maakt dat als je een te hoge doktersrekening moet betalen, veel makkelijker geld kan krijgen van familieleden of vrienden. Via M-Pesa is het geld namelijk zo overgemaakt én ontvangen.

Afpersing

Toch zijn er ook vraagtekens te plaatsen bij de positieve werking van mobiele betalingssystemen als M-Pesa. Technologische ontwikkelingen zijn namelijk niet per definitie goed. Zo legde hoogleraar Mirjam van Reisen ooit uit in een interview dat mobiele betalingssystemen ook gebruikt kunnen worden om mensen af te persen. In de Sinaï-woestijn worden geregeld migranten ontvoerd door mensenhandelaren. Migranten bellen dan naar familie en vrienden om geld over te maken naar de gijzelnemers. Mobiele betalingsystemen maken dat geld overmaken heel gemakkelijk gaat en deze vormen van afpersen in stand worden gehouden. Nog iets om over na te denken dus.

NPO Radio 1 houdt je dagelijks op de hoogte over de laatste ontwikkelingen in de wetenschap
Maandag t/m vrijdag rond 16.20 uur in Nieuws en Co
Dinsdag en woensdag rond 11.35 uur in De Ochtend

Dit artikel is verzorgd door de wetenschapsredactie van de De Kennis van Nu (NTR).