Wat gebeurt er als de poolkappen smelten?

Hoogleraar aquatechnologie en ‘kantelpuntspecialist’ Marten Scheffer is deze week te gast in de podcast van De Kennis van Nu:

Aan de Universiteit van Wageningen houdt Scheffer zich bezig met intensief onderzoek naar zogenoemde kantelpunten – een ingrijpende, relatief snelle en meestal onomkeerbare verandering. Hoewel deze kantelpunten door alle disciplines te vinden zijn, zijn ze vooral heel duidelijk aanwezig in het klimaat.

IJs groeit niet zomaar aan

Scheffer vertelt onder andere over de poolkappen. Als deze smelten is er ook sprake van een kantelpunt. Het is dan ontzettend moeilijk dit weer om te draaien. Scheffer: ‘Het laten aangroeien van ijs gaat met sneeuwbuien. Momenteel ligt er drie kilometer dik ijs op Groenland: je bent millennia verder voor je dat met sneeuwbuitjes weer hebt opgebouwd.’

Op Antarctica is het winterseizoen het moment waarop het ijs aangroeit. In de zomerperiode smelt het ijs juist. Een zeer precair ecosysteem kan bestaan dankzij deze verschillende ijsperiodes. En juist dit ecosysteem staat onder druk. De mondiale gemiddelde temperatuur is de afgelopen tijd gestegen met ongeveer één graad, maar de temperatuur op Antarctica stijgt veel keer sneller: met ongeveer 2,5 graad. Dat heeft als gevolg dat de ijslaag in de zomer sneller smelt en in de winter minder snel aangroeit.

Toendra lijdt onder warme wind

Voor organismen die onder het ijs leven heeft dit invloed op de hoeveelheid beschikbare zonnestraling die gebruikt kan worden voor fotosynthese. Dunnere en lagere ijskappen zorgen voor veranderingen in de samenstelling en hoeveelheid van organismen die aan fotosynthese doen. Dit beïnvloedt de stroom van koolstof door het ecosysteem.

Ook de warmere winden die over de toendra blazen, hebben zo hun impact op het gebied. Het kan zelfs dramatisch zijn voor het ecosysteem, om verschillende redenen. Het zomerklimaat op Antarctica ligt dicht tegen het vries- en smeltpunt aan. Waar een temperatuur onder het vriespunt zorgt voor een droog klimaat, is het boven het vriespunt juist nat. Verschillende onderdelen van het ecosysteem zijn afhankelijk van dit instabiele klimaat. Als de balans naar één kant doorslaat, kan dat dramatische gevolgen hebben.

Biodiversiteit is in gevaar

Daarnaast lijkt Antarctica op een eiland, met een beperkte hoeveelheid toendra om op te leven. Een plotselinge verandering in de temperatuur kan ervoor zorgen dat delen van het gebied onleefbaar worden voor bepaalde soorten. En hoe langer deze opwarming aanhoudt, hoe moeilijker het wordt het proces te stoppen. Juist dan spreken we van een kantelpunt.

Vroege Vogels besteedde eerder ook al aandacht aan kantelpunten in natuur en klimaat:

Dit artikel is verzorgd door de wetenschapsredactie van De Kennis van Nu (NTR).