Denken vanuit de rivier houdt Nederland droog

Ongeveer een derde van ons land ligt onder zeeniveau. De meeste bewoners van de laaggelegen gebieden zullen er niet van wakker liggen, maar ze lopen het risico op overstroming. Hoe groot dit risico is en hoe hoog het water komt als het mis gaat, kun je zien op overstroomik.nl, een website van Rijkswaterstaat. Staat je huis bijvoorbeeld in de buurt van het Amsterdamse Bos, dan komt het 4 meter onder water te staan als het mis gaat. Je hebt 1 procent kans dat dit tijdens jouw leven gebeurt.

Ruimte voor de rivier

De overheid doet er alles aan om overstroming te voorkomen. Dat is nog niet zo’n eenvoudige opgave. In ons dichtbevolkte land zijn infrastructurele aanpassingen nooit populair. Verhoging van een dijk betekent meer veiligheid voor de een, maar bederft het uitzicht van de ander. Een rivier is tegelijk een potentiële bedreiging, een belangrijke transportroute, visgrond, recreatiegebied en natuur. Waterbeheer in Nederland betekent dus polderen.

Lange tijd deed de retoriek van waterbouwers denken aan een waterwedloop. In die geest werden in reactie op extreem hoog water in 1995 op tal van plekken de rivierdijken in hoog tempo verzwaard, verhoogd en verstevigd. Twintig jaar later is de benadering vredelievender en is Ruimte voor de rivier het motto. We houden niet langer het water tegen, maar zorgen dat de rivier zijn water kwijt kan. ‘Denken vanuit de rivier,’ noemt Suzanne Hulscher, hoogleraar waterbeheer en watersystemen aan de Universiteit Twente, het in de podcast van De Kennis van Nu. Dit denken resulteert in parallelgeulen en bredere uiterwaarden die vol kunnen stromen bij hoog water. Kribben die dwars op de rivier liggen, worden vervangen door langsdammen die in de stroomrichting liggen. Ze beschermen nog steeds de vaargeulen, maar verstoren de stroming van de rivier niet.

Luister hier naar het gesprek met Suzanne Hulscher:

Experiment

Als het goed is, worden onze rivieren er veiliger, natuurlijker en mooier van zonder dat de scheepvaart wordt belemmerd. Natuurlijk is er voor aanvang flink gerekend, maar hoe de rivier gaat reageren is ook voor hedendaagse waterwetenschappers een vraag. Experimenteren met echte rivieren en eens zien wat er gebeurt als je het fout laat gaan, is natuurlijk niet mogelijk. Maar Hulscher ziet de grootschalige ingrepen die Rijkswaterstaat doet voor een deel ook als experiment. Ze leidt het onderzoeksproject RiverCare waarbinnen twintig wetenschappers onderzoek doen naar de rivier. ‘We bestuderen hoe het systeem zich na de ingrepen gedraagt,’ zegt ze.

In het project werken natuurkundigen, wiskundigen, biologen, civiel technici, fysisch geografen en beleidswetenschappers samen. Ze monitoren de ontwikkelingen na de ingrepen nauwkeurig om te ontdekken welke maatregelen het meest effectief zijn op de lange termijn. Hiervoor volgen ze de ontwikkeling van sediment op de bodem van de rivier, de natuur op de oevers, recreatie, scheepvaart, visserij, toerisme en de acceptatie van de ingrepen in de omgeving.

Na twee jaar staat het onderzoek nog in de stijgers. Resultaten zijn er dan ook nog niet. Wel kan het onderzoek op grote internationale belangstelling rekenen. Het feit dat we met zoveel mensen in een kleine rivierdelta leven, dwingt ons om al polderend nieuwe oplossingen te vinden. Anders houden we de voeten niet droog. De lessen die de Rijn en de IJssel ons leren kunnen ook gelden voor de Ganges en de Mekong. Zo bezien is Nederland het ideale laboratorium voor waterbouwkundigen.

Suzanne Hulscher won dit jaar de Simon Stevinprijs, de hoogste onderscheiding van de technische wetenschappen in Nederland en was te gast in de podcast van De Kennis van Nu.