Diederik Jekel over James Watson, omstreden DNA-ontdekker: 'Hij riep dat hij het leven ontrafeld had'
- Nieuws
- Diederik Jekel over James Watson, omstreden DNA-ontdekker: 'Hij riep dat hij het leven ontrafeld had'
James Watson, mede-ontdekker van de DNA-structuur, overleed op 6 november op 97-jarige leeftijd. Zijn vondst, in 1962 bekroond met de Nobelprijs voor de Geneeskunde, behoort tot de allergrootste doorbraken in de geschiedenis van de wetenschap. Later in zijn leven zou Watson controversiële uitspraken doen. Wetenschapsjournalist en natuurkundige Diederik Jekel blikt terug in Wat blijft.
Luister het fragment hier
Model van metaaldraad
Watson ontdekte samen met collega’s Maurice Wilkins en Francis Crick hoe ons DNA eruitziet: de welbekende dubbele helix of wenteltrap. "Die ontdekking hoort thuis in het rijtje met penicilline en de evolutietheorie", stelt Jekel. "De moderne geneeskunde zou absoluut niet bestaan zonder deze vondst: ongelooflijk veel genetische aandoeningen zitten weggestopt in ons DNA, weten we nu."
Het trio kwam tot hun model door slim te experimenteren en vervolgens letterlijk te gaan ‘knutselen’ met een schaalmodel van metaaldraad en balletjes. "Het bestaan van DNA was al langer bekend, maar niemand wist precies waar het voor was", aldus Jekel.
"DNA is als het ware de software van je lichaam. Elke drie 'traptreden' van de wenteltrap vormen de code voor één bouwsteentje van een eiwit. Deze eiwitten bepalen dat een bacterie er anders uitziet dan een komkommer of een mens”, legt Jekel uit. "Het is als het ware een kookboek vol recepten, dat van generatie op generatie doorgegeven wordt."
Toen de puzzel uiteindelijk in elkaar viel, waren de implicaties meteen duidelijk, vertelt de wetenschapsjournalist: "Volgens de verhalen zijn de drie onderzoekers naar de kroeg gegaan, en hebben ze zoiets geroepen als: 'Wij hebben het leven ontrafeld!'"
Een dubbele erfenis
Wie niet in het succes kon delen, was wetenschapper Rosalind Franklin, die verantwoordelijk was voor de cruciale röntgenfoto met daarop de helixvorm. "Zij is één van de duidelijkste voorbeelden van de tragiek van vrouwen in de wetenschap", zegt Jekel. "Hoewel ze een paar jaar voor de uitreiking overleed, was ze wel degelijk bij de ontdekking betrokken. Eigenlijk heeft Watson het nooit over haar gehad."
Het zou daarnaast ook te maken kunnen hebben met een karakterverschil: "Watson was een soort Amerikaanse cowboy, met grootspraak en een beetje sjeuïgheid. Franklin was juist een pietje precies, heel netjes en voorzichtig. Zij had waarschijnlijk niks met Watsons knutselproject, dus hij zal haar wel irritant gevonden hebben. Maar dat hij nooit over zijn eigen schaduw heen stapte om haar te erkennen, is bedroevend."
Watson maakte furore als 24-jarige Nobelprijswinnaar, en zou later aan de wieg staan van grote projecten in de genetica, zoals het Human Genome Project in de jaren ‘90. Maar aan zijn onstuimigheid en drang naar wetenschappelijke doorbraken zat ook een andere kant. Zo deed Watson racistische uitspraken over het vermeende verband tussen etniciteit en IQ, dat door andere wetenschappers ontkracht is. "Hij gooide een stuk meer 'nature' in het nature-nurture debat dan de rest van de wetenschappelijke gemeenschap. Dat argument wordt natuurlijk volledig omarmd door racisten."
Het vormt een lastige erfenis, aldus Jekel, die benoemd moet worden, maar de ontdekking niet moet overschaduwen. "Laten we niet het meeste stilstaan bij de walgelijke dingen die hij gezegd heeft. Uiteindelijk heeft hij ons laten zien hoe wij als mens in elkaar zitten, en hoe erfelijkheid werkt. James Watson heeft ons een idee gegeven van de samenhang van alle levensvormen, van mens tot archaea, verpakt in dat ene molecuul."
Gerelateerd
