Afschaffen eigen risico onverstandig, zegt gezondheidseconoom: 'Cadeautje voor rijken'

De linkse partijen SP, PvdD, GroenLinks-PvdA en Denk, maar ook PVV en BBB, stemden op 13 december in met een motie van SP en PvdD over het afschaffen van het eigen risico. Dit deden de twee linkse partijen omdat het eigen risico er volgens onderzoek van EenVandaag toe zou leiden dat één op de vier mensen zorg mijdt. VVD en NSC stemden tegen het plan. Demissionair zorgminister Kuipers liet in juni al weten het verplichte eigen risico niet af te willen schaffen, maar stelde voor het 'slimmer toe te passen'.

'De bestaanszekerheid gaat er eerder op achteruit'

Kritiek luidt dat het plan vele miljarden zou kosten. "Als het eigen risico wordt afgeschaft, zal de premie met 20 euro per maand omhoog moeten", legt Groot, gezondheidseconoom aan Maastricht University, uit. "Dus dan is het netto effect precies nul. Per saldo betekent het dus dat we meer geld kwijt zijn voor de zorg, meer premie moeten betalen, en dat de bestaanszekerheid er dus eerder op achteruitgaat."

Het Centraal Planbureau (CPB) schat de directe kosten van het afschaffen van het eigen risico op zo'n 3,6 miljard euro per jaar, ieder jaar. Maar het CPB denkt ook dat een afschaffing zal leiden tot hogere uitgaven in de zorg. Dit omdat ze voorspellen dat wanneer mensen geen eigen risico moeten betalen, de drempel om zorg te vragen lager wordt. Dat zal ongeveer 2,1 miljard euro extra gaan kosten per jaar, waardoor het totaalplaatje neerkomt op zo'n 6 miljard euro.

En dat geld wordt niet per se beter besteed, denkt Groot. "Het afschaffen van het eigen risico doet helemaal niets om de armoede te bestrijden. Er zijn veel effectievere maatregelen: verhoging van de uitkeringen, verhoging van het minimumloon", zegt hij.

'Lage inkomens worden grotendeels gecompenseerd door zorgtoeslag'

Mensen die chronisch ziek zijn zullen weliswaar profiteren van de maatregel, maar voor mensen met de lage inkomens, zal het volgens Groot geen verschil maken. "Voor hen wordt het eigen risico grotendeels gecompenseerd door de zorgtoeslag. Als dat omhoog of omlaag gaat, gaat ook de zorgtoeslag omlaag en gaan de lasten voor de mensen met de laagste inkomens niet omhoog."

Daarmee profiteren de midden- en de hoge inkomens, die geen zorgtoeslag krijgen, het meest van het verdwijnen van het eigen risico, stelt de gezondheidseconoom. "En voor de mensen met de lage inkomens maakt het niets uit, want die zorgtoeslag gaat mee met de verhoging of verlaging van dat eigen risico."

'Lage eigen bijdrage betekent niet per se dat men meer zorg gebruikt'

Het onderzoek van EenVandaag, waar 1 op de 4 Nederlanders zegt zorg te mijden door het eigen risico, noemt Groot "een beetje moeilijk". "Dat zijn dingen die mensen zeggen, en dat hoeft natuurlijk niet per se ook te betekenen dat ze zich in hun gedrag daardoor laten beïnvloeden", zegt hij. "In Duitsland en België moeten mensen tussen de 12 en 20 procent van de zorgkosten zelf betalen. In Nederland is dat maar ongeveer 9 procent." Nederland heeft al een een erg lage bijdrage vergeleken met andere Europese landen, zegt Groot. "En in België en Duitsland wordt er veel meer zorg gebruikt dan in Nederland. Dus het is niet zo heel duidelijk dat een lage eigen bijdrage betekent dat mensen meer zorg gebruiken."

Het is overigens nog maar de vraag of het eigen risico (op korte termijn) ook daadwerkelijk afgeschaft wordt. De motie was niet financieel gedekt, dus onduidelijk is nog waar de maatregel van betaald moet worden. En belangrijker nog: er wordt onderhandeld over een nieuw kabinet, en de motie is geen rechtstreekse oproep aan het demissionaire kabinet.