Hoe stevig staat onze democratie nog?

Het kiesrecht vormt de basis voor elke democratie. Maar alleen een vakje rood kleuren op de dag van de verkiezingen maakt een land nog geen democratie. "Dat is een veel te beperkte opvatting van het concept democratie", zegt hoofdredacteur van Vrij Nederland Sander Heijne. Hij heeft onlangs een boek geschreven over de democratie genaamd De meeste stemmen gelden niet waarin hij dook in de conditie van ons democratisch stelsel. De conclusie? "In best kritieke toestand", stelt Heijne.

Rechtstaat

Volgens Heijne draait democratie om veel meer dan stemmen alleen. Een ander aspect is dat "individuele burgerrechten gewaarborgd worden", vertelt Heijne. Oftewel: de rechtstaat moet beschermd worden. En dat is de afgelopen jaren flink in het geding gekomen. "Uit onderzoek blijkt dat mensen niet goed het verschil tussen bekende en betrouwbare informatie in kunnen schatten. Dus als je iets heel vaak hoort, dan wordt dat vanzelf je waarheid", legt Heijne uit.

En vooral met de komst van sociale media en big tech bedrijven is de waarheid minder belangrijk geworden. Het algoritme speelt in op gevoel, en niet op feiten. "Het is misschien niet waar, maar mensen voelen het zo", legt Heijne uit. En dan wordt het dus waarheid voor mensen.

Inspelen op gevoel

Politici spelen daar vervolgens op in. "Het politieke debat raakt vervuild door desinformatie. Burgers verliezen hun vertrouwen. (...) Populisme is daar ook een onderdeel van", legt Heijne uit. "Dat mogen we politici echt kwalijk nemen want ze zetten de democratie op het spel door heel erg op de beeldvorming te sturen", vindt Heijne. "Tegelijkertijd: om verkozen te worden weten we dat dit heel goed werkt", zegt hij. Puur op de inhoud is het moeilijk om zetels binnen te slepen.

Het gevolg: een wankelende democratie. "Pim Fortuyn was de eerste politicus die ermee weg kwam om de pijlers van de democratie aan te vallen", vertelt Heijne. Ook buiten onze landsgrenzen is een trend te zien van antidemocratische ontwikkelingen. Heijne vergelijkt de situatie van nu met die van 2006. "Destijds woonde de meerderheid van de wereldbevolking nog in een democratie. Dat is nu nog 46%", stelt Heijne. "Kijk je naar volwaardige democratieën, dan was dat toen 13% en is dat nu 6,6%", zegt hij.

Kiesrecht

Het is een zorgelijke trend omdat het testen van de rechtstaat de democratie verzwakt. "Het debat is heel snel buiten de democratische grenzen gegaan", stelt Heijne. Maar de verantwoordelijkheid ligt niet alleen bij politici. En daarin komen we terug op de eerste pijler van democratie: het kiesrecht. "Alle partijen die het debat weer binnen de normen van de democratie proberen te trekken, moeten we koesteren", zegt hij. "Als we de democratie willen behouden, stem dan op een van de partijen die daadwerkelijk zorgvuldig met die democratie omgaat", stelt hij.