Parallellen met PaarsPlus

“Wij zullen u vanmiddag bijpraten over het feit dat de formatie niet is gelukt,” zegt Mark Rutte. Het is dinsdag 20 juli 2010, kwart over zes ’s avonds. Na weken onderhandelen is de optie ‘PaarsPlus’ van de baan. VVD, PvdA, GroenLinks en D66 komen er niet uit. Volgens Rutte is alles geprobeerd. “Een paar keer zag het er nog uit dat het kon lukken. Uiteindelijk is het toch vastgelopen op de financiën.”

Het lijkt een eeuwigheid geleden, maar die mislukte onderhandelingen zijn nog reuze relevant. Er zijn namelijk de nodige parallellen met nu. Net als nu zwijgen de partijen als het graf, net als nu liggen ze mijlenver uiteen en net als nu zitten tenminste twee partijen met tegenzin aan tafel.

Tegenzin

In de campagne van 2010 voert Rutte campagne op het scherpst van de snede. De liberaal vliegt er met gestrekt been in. Vooral de PvdA moet het ontgelden. Hij zet het partijprogramma weg als “de langste zelfmoordbrief uit de geschiedenis.” Lijsttrekker Job Cohen heeft het al lastig die weken en krijgt voortdurend van Rutte om de oren. Hij zou te soft geweest zijn als burgemeester en een jaloeziebelasting willen invoeren.

Naast die felle verkiezingsretoriek is de inhoud een obstakel. De VVD wil flink bezuinigen, de PvdA is daar minder happig op. Daarnaast liggen de opvattingen van beide heren over de toon van het immigratie-debat enorm uiteen. Al na twee dagen mislukken de onderhandelingen.

Een lijmpoging in de achtertuin van de nieuwe informateur Herman Tjeenk Willink heeft succes. Op een zonnige zomeravond zitten Rutte, Cohen, Pechtold en Halsema in die tuin aan de afhaalpizza’s. Ze bespreken de breuk en werken aan de sfeer. Uitkomst van de avond; een nieuwe poging PaarsPlus.

In Stilte

Voor journalisten zijn de dagen die volgen een verschrikking. Het Binnenhof is uitgestorven en in de wandelgangen blijft het stil. De door informateurs Rosenthal en Wallage afgekondigde “radiostilte, tv-stilte, camerastilte en het ont-twitteren” worden strak nageleefd. Opvallend als je bedenkt dat zeker zo’n veertig mensen op de hoogte zijn van wat er binnen besproken wordt. Maar naar de buitenwereld blijft het stil. Het lijkt zelfs alsof er maar weinig gebeurd aan de onderhandelingstafel.

Binnenskamers wordt wel degelijk hard gewerkt. De sfeer is daar uitstekend. Tenminste, bij drie van de vier politiek leiders. Als de drie musketiers trekken Rutte, Pechtold en Halsema samen op. Ze hebben lol samen, maken vliegensvlugge grappen en zitten vol energie. Waar de generatiegenoten vol goede zin zijn, zit Job Cohen er wat nurks bij. Die frivoliteit ergert hem bij tijd en wijlen. “Hij zat wat vaak met zijn hand in de snoeppot” herinnert Halsema zich later. Maar naar buiten toe enkel vriendelijke gezichten.

De Dossiers

De mislukking ligt ook niet aan de persoonlijke chemie, maar aan de inhoud. Rutte weigert te bewegen op aanpassing van de hypotheekaftrek, rekeningrijden en de hoogte van de bezuinigingen. Cohen wil juist niet meer hervormen dan nodig. Daarnaast is er de kwestie van de dubbele paspoorten. Rutte zou graag zien dat Aboutaleb en Albayrak afstand doen van hun tweede nationaliteit. Onbespreekbaar.

Van buitenaf is de druk op de VVD gigantisch. De Telegraaf gaat vol op het orgel. Het partijbestuur wordt bedolven onder boze brieven en rechtse kiezers zijn woest omdat een ‘links kabinet’ in de maak is. Met de hete adem van verkiezingswinnaar Geert Wilders in de nek, willen de liberalen een ruig rechts geluid laten horen. Daarom zit op dinsdag 20 juli Mark Rutte om kwart over zes in Nieuwspoort: PaarsPlus is van de baan.

Anno 2017

In 2017 is de modus operandi niet anders. Pechtold zegt dat “het absoluut niet makkelijk is.” Rutte houdt de lippen stijf op elkaar. Jesse Klaver is “net zo optimistisch als aan het begin onderhandelingen, of net zo pessimistisch.” Buma voert de gesprekken omdat hij “wil dat er een kabinet komt.” En formateur Schippers heeft “het idee dat het wat kan worden en dat het ook hartstikke fout kan gaan.”

Ondertussen is een van de grote strijdpunten nivellering. Na het “nivelleren is een feestje” van 2012 en de druk uit 2010 zal de VVD nooit meer inkomensverschillen verkleinen. Laat dat nou net een van de speerpunten van GroenLinks zijn. Trouwens, hoeveel wil de VVD toegeven op de klimaat- en integratieagenda van Klaver? Volgend jaar zijn er tenslotte weer gemeenteraadsverkiezingen. En ondertussen stookt De Telegraaf het vuurtje weer op, wordt er gezocht naar boze partij-prominenten. Allemaal parallellen met PaarsPlus. We weten hoe dat afliep.

Over dit onderwerp sprak Peter Kee met Henri Kruithof, voormalig spindoctor van de VVD.