Raar rekenen

Ongeveer, dat dan weer wel. Gebaseerd op de kosten- en batenanalyse van het Rijksinstituut voor de Volksgezondheid en Milieu (RIVM) zag dat er als volgt uit. Kosten (in miljoenen euro’s): vroegtijdig overlijden (2122), productieverliezen (1929), politie en justitie (1501), verlies kwaliteit leven (1059), verkeersongevallen (1039), zorgkosten (525), studievertraging (69) en overheid (20). Baten: consumentengeluksgevoel (3800), accijnzen (1040) en producentensurplus (700). Nettokosten: € 2.624.000.000.

En dan heb ik zoveel vragen.

Je zou zeggen dat vroegtijdige overlijden eerder een winst- dan een kostenpost is: mensen gaan eerder dood, dus kosten ze minder aan gezondheid, pensioen en AOW. En ik zou zeggen dat de verkeersongevallen niet zozeer liggen aan de geconsumeerde alcohol, maar aan de stupiditeit van de innemer om beschonken aan het verkeer deel te nemen. En van die studievertraging kan je nog zeggen, dan zijn ze tenminste niet bezig met het samenstellen van lijsten met ‘hete hertjes’.

Maar aan de batenkant wordt het nog vreemder. ‘Consumentengeluksgevoel’, hoe ga je dat meten dan? Ja, van alcohol worden veel mensen best vrolijk, waaronder ikzelf, maar hoe ga je dat omrekenen in harde eurootjes? En kwaliteit van leven? Elk weggezopen levensjaar kost € 35.000 of zo? Wie bepaalt hoeveel een levensjaar ‘kost’? En dat is precies het probleem van het hele onderzoek.

Dit soort onderzoeken lijden allemaal aan hetzelfde euvel. Ze proberen maatschappelijke kwesties te vertalen in geld. Soort van plussen en minnen bij elkaar optellen en voila: je hebt een evidence based uitkomst die je gelijk kan vertalen in politieke maatregelen.

Maar de pijnlijke waarheid is dat die plussen en minnen eigenlijk veredeld nattevingerwerk zijn, of in netter Nederlands, een educated guess van enkele experts. Hoe ga je berekenen hoeveel zorg iemand kost vanwege zijn alcoholconsumptie en niet vanwege genetische afwijkingen? Hoe ga je berekenen hoeveel studietijd studenten kwijtraken met zuipen in plaats van slechte discipline en een stinkend slechte werkhouding. Bovendien haken al die factoren in elkaar, wat het nog ingewikkelder maakt.

Wat dit soort onderzoeken echt slecht maakt, is de idylle die er achter schuilt, het idee dat je maatschappelijke problemen überhaupt in geld kan uitdrukken. Om bij alcohol te blijven. Stel: je hebt een alcoholistische vader die je moeder en broer door het huis timmert, en jou zijn leven lang angst inboezemt. Hoe ga je berekenen hoeveel dat kost? Mishandeling moeder € 5000, mishandeling broer € 4000, angst voor je vader € 14.000, gederfde inkomsten wegens emotionele problemen € 3.350.000? Of zo? Hoe ga je dat berekenen? Volgens mij is dat gewoon onmogelijk.

Zuipschuiten

Bovendien suggereer je hiermee dat geld de moeder van alle waarderingen is. Je suggereert dat je het verdriet van en door zuipschuiten kan afzetten tegen het geluk van de blije drinkers. Je suggereert dat de werkelijkheid zich laat vangen in simpele sommetjes. Je suggereert dat achter de manier waarop wij naar onze werkelijkheid kijken, uiteindelijk eurotekentjes te vinden zijn. En het allerergste is nog wel: misschien is dat ook nog wel zo.

We kennen de reclame van de creditcardmaatschappij: ‘onbetaalbaar, voor al het andere Slavecard’. Datzelfde is hier ook aan de hand. Het leed van de slachtoffers (en daders wat mij betreft) is niet in geld uit te drukken. Dat leed is ook nooit te compenseren, zeker niet in economische zin. Toch lijkt geld de maat aller dingen, het enige middel waarmee we nog over waarde kunnen spreken met elkaar.

Onze maatschappij is failliet, niet door de zuipschuiten, maar door cijferfetisjisten en het hersenloze volk dat achter hen aanloopt.

Frank G. Bosman is cultuurtheoloog en commentator bij Dit is de Dag.