De onzichtbare vijanden van Mark Rutte

Campagneteams delen ‘de kiezer’ in drie groepen in:
1. De mensen die je sowieso aan je bindt: je basis.
2. De mensen die twijfelen tussen een paar partijen, maar die jouw partij wel erg interessant vinden.
3. De groepen en niches daaromheen die een stem op jouw partij overwegen, maar waarvoor je zeker niet de eerste of enige keus bent.

Normaal gesproken werkt een campagne als een inktvlek: langzaamaan praat je met een steeds bredere groep. Je basis moet eerst enthousiast worden of blijven en daarna kun je verbreden.

Op die manier moet je volgens mij ook kijken naar de presentatie van het VVD-programma afgelopen vrijdag. Mark Rutte kwam met een boodschap die zijn huidige basis in het hart raakt, maar ook het potentieel heeft om heel breed uit te waaieren. Niet voor niets noemde Wouter de Winther, chef parlementaire redactie van De Telegraaf, het programma ‘degelijk, zonder echte verrassingen’ (betaalmuur). Dan weet je dat je goed zit.

Op het hoofdthema van de rechtse kiezer: immigratie, integratie en behoud van de Nederlandse identiteit is de liberale voorman recentelijk opvallend naar rechts opgeschoven. Hij doet dat met een boodschap die ook voor de mogelijke PVV-stemmer aantrekkelijk kan zijn. Vrij vertaald zegt Rutte: "Ik ben vooral premier van hen die hier nu al zijn. Wie hier nieuw komt moet zich aanpassen en ook als je hier al een tijdje bent, wil ik bewijs dat je je 100 procent committeert aan dit prachtige land."

Druk op rechts

Daar zie je dus duidelijk op welke zwevende kiezers de VVD zich gaat richten de komende periode. En wat velen verwachtten klopt: het wordt druk op rechts. Maar als je kijkt naar beschikbaar onderzoek van bijvoorbeeld het Sociaal Cultureel Planbureau vangt Rutte hiermee ook heel aardig de tijdgeest. 61 procent van de Nederlanders vindt namelijk dat het met Nederland in meer (16 procent) of mindere (45 procent) mate de verkeerde kant op gaat.

De VVD staat bekend om haar uitstekende kiezersonderzoek. Over het 'pleur op' van Rutte wordt, waarschijnlijk terecht, gesuggereerd dat die vooraf aan focusgroepen en panels is voorgelegd. Het maatschappelijke pessimisme zal het liberale campagneteam zeker zijn opgevallen. Sociaal-cultureel waait de wind op dit moment stevig vanuit de hoek van diegenen die vrezen dat onze identiteit verloren gaat onder het geweld van globalisering en immigratie. In dat licht bezien is het allesbehalve vreemd dat Rutte in dit vorige week gepubliceerde campagnefilmpje zegt "jouw zorgen te begrijpen".

Onzichtbare vijand

In de strijd om de kiezer zet Rutte een typisch Ruttiaans trucje in: de onzichtbare vijand. Dat doet hij niet voor het eerst. Zo ging hij in 2010 tekeer tegen de ‘hufters’. Briljant, want zelfs de grootste hufter zal zichzelf nooit zien als een hufter, maar hij kent er wel heel veel. Vorig jaar was ‘de grote dikke ik’ aan de beurt. In deze campagne doet hij hetzelfde. De vijanden voor deze campagne zijn: ‘schreeuwers op links en rechts.’ Waarmee Rutte de kandidaat is van het redelijke midden, of in zijn woorden: de zwijgende meerderheid. Een slim uitgedokterd frame, omdat ook een extremist zichzelf niet als een onredelijke schreeuwer zal zien. Elke ‘ik ben geen racist, maar-‘roeper zal zich toch onderdeel voelen van Ruttes zwijgende meerderheid.

Sterke framing

Je mag dus concluderen dat de VVD zich een goeie uitgangspositie verschaft heeft voor de komende campagne. De partij is de afgelopen maanden via Zomergasten en de Schoo-lezing van Edith Schippers flink naar nationalistisch rechts opgeschoven, zodat de aanval op de kiezers van de PVV kan beginnen. Maar tegelijkertijd is deze verschuiving goed gemaskeerd doordat de VVD zich handig neutraal neerzet als de partij voor de zwijgende meerderheid.

En de echte handigheid is het formuleren van een aangenaam vloeibare vijand. Eigenlijk is die ‘schreeuwer van Rutte’ het politieke equivalent van de hipster: niemand wil hem zijn, niemand denkt dat hij het is, het is de guy you love to hate en je wilt maar wat graag horen bij hen die de strijd met hem aanbinden.