De PVV op voorhand uitsluiten? Daar is het land niet mee gediend

Alleen de nieuwe kleine rechtse partijen, plus Vijftig Plus en een oude kleine gevestigde partij, de SGP, sluiten de PVV niet uit. Wilders moet nu wel heel veel zetels winnen om premier te worden. Stel dat Wilders 45 zetels haalt, Vijftig Plus twaalf, VNL twee, Forum een en de SGP vier, dan kom je niet verder dan 64 zetels, 12 te weinig voor een meerderheid.

De VVD heeft lang geaarzeld of zij Wilders nu wel of niet moest uitsluiten. Argumenten om het wel of niet te doen leken elkaar lang in evenwicht te houden. Tegen uitsluiting sprak het ondemocratische aspect. Het is niet democratisch als de stem van zoveel Nederlanders op de PVV geen enkele invloed zou hebben op het regeringsbeleid. Staatsrechtelijk is er geen probleem aangezien er geen regel bestaat die dwingend voorschrijft dat de partij die de grootste winnaar is geworden deel van de regering moet uitmaken. Het blijft echter iets onaangenaams hebben als zoveel mensen op een partij stemmen terwijl het beleid niet wordt bijgesteld. Toen de LPF veel stemmen kreeg, nam de partij wel deel aan de regering.

Tegen uitsluiting spreekt ook het nadeel van het alternatief. Als de PVV zou worden uitgesloten zou de VVD over links moeten gaan en onderdeel gaan uitmaken van een vechtkabinet. Er zijn misschien wel vijf of zelfs zes partijen nodig om een dergelijk kabinet een meerderheid te verschaffen met als gevolg dat de complexiteit van de onderhandelingen zou toenemen. Het zou voor de PVV niet erg lastig zijn om oppositie te voeren tegen dit verdeelde vechtkabinet. Veel kiezers hadden dit vechtkabinet immers helemaal niet gewild en dat geldt ook voor nogal wat VVD kiezers. Als dit vechtkabinet zou vallen zal de VVD electoraal moeten inleveren terwijl de PVV nog meer stemmen krijgt waardoor het nog lastiger wordt om een nieuw kabinet te formeren zonder de PVV.

Handen schoon houden

Uitsluiting impliceert eveneens dat populistische partijen geen serieuze oplossingen hoeven te bedenken omdat zij bestuurlijk geen verantwoordelijk hoeven te dragen en dus ook niet getest worden. Populistische partijen die niet hoeven te besturen kunnen eindeloos doorgaan feiten en meningen te verwarren. Zij hoeven ook geen standpunten uit te ruilen tijdens coalitieonderhandelingen. Het gevolg is dat de onvermijdelijke vuile handen van de gevestigde partijen electoraal afgestraft worden terwijl de populisten dat nadeel niet hebben omdat zij hun handen schoon kunnen houden

Er waren echter ook argumenten voor uitsluiting en die lijken nu uiteindelijk gewonnen te hebben. In de eerste plaats, het morele argument. Moet je nu werkelijk gaan regeren met een partij die niet veel ontzag heeft voor de rechtsstaat en godsdienstvrijheid? Ten tweede, een electoraal motief. Sommige experts menen dat er een electorale bonus te behalen is met een tweestrijd met de PVV net zoals de VVD en de PvdA elkaar bij de vorige verkiezingen tot ongekende omvang wisten op te blazen. In de derde plaats is er een historisch argument. De gedoogconstructie (dat was overigens geen regeringsdeelname) van kabinet Rutte I met de PVV was geen lang leven beschoren. Waarom zou de PVV zich nu wel aan de afspraken houden?

Cordon sanitaire

Het komt mij voor dat de argumenten tegen uitsluiting van de PVV hout snijden terwijl er op de argumenten voor wel wat valt af te dingen. Welke moraal dwingt ons om de PVV principieel af te wijzen met als gevolg dat de partij alleen maar groter wordt? Het cordon sanitaire in België van het Vlaams Blok heeft de gevestigde partijen veel stemmen gekost die naar het NVA zijn gegaan. Het NVA is weliswaar geen Vlaams Blok maar het staat toch echt een andere politiek voor dan die van de gevestigde partijen die veel zetels hebben verloren. Daar komt nog bij dat het Vlaams Blok inmiddels, naast de NVA, weer behoorlijk wat zetels heeft gewonnen. Welke moraal dwingt ons om een partij a priori uit te sluiten? Men kan toch na de verkiezingsuitslag onderzoeken of er een deal kan worden gesloten waarbij de rechtsstaat en de godsdienstvrijheid intact blijven. Men kan altijd nog nee zeggen.

Dan het argument dat uitsluiting een electorale bonus oplevert als gevolg van de tweestrijd die erdoor wordt gestimuleerd. Die vlieger hoeft niet altijd op te gaan. De VVD zit echt in een lastige positie. Een tweestrijd kan stemmen opleveren maar die komen dan ook bij de PVV terecht, een partij waarvan je gezegd hebt niet te willen meeregeren. Uitsluiting kan echter ook de PVV meer opleveren dan de VVD. Uitsluiting impliceert immers dat de VVD niet meer bepaalde standpunten van de PVV kan overnemen waardoor de electorale aantrekkingskracht afneemt. Men kan niet uitsluiten en tegelijkertijd PVV light spelen.

Onbetrouwbaar

Tot slot het historische argument. Wilders heeft zich onbetrouwbaar getoond tijdens het kabinet Rutte I. Het probleem met dit argument is dat de schuld van de val van dat kabinet mede te danken was aan interne ruzie in het CDA. Rutte en Verhagen waren bereid om Wilders als douceur voor de bezuinigingen ontwikkelingssamenwerking nog meer te korten. Ben Knapen bleek daar niet toe bereid en hij kreeg steun van de overige CDA ministers. Toen liep Wilders weg. Het was dus op zijn minst een gedeelde verantwoordelijkheid.

De conclusie tekent zich af. Sluit geen enkele partij op voorhand uit. Geef tijdens de kabinets(in)formatie aan waar je grenzen, ook in moreel opzicht, liggen. Als er goede afspraken te maken zijn dan kies je voor deelname anders niet.

Het alternatief uitsluiting kan electoraal verlies opleveren en leidt tot vechtkabinetten die rollend over straat gaan, nauwelijks aan regeren toekomen en de populisten nog meer stemmen opleveren. Uiteindelijk gaat het om het behoud van de rechtsstaat. Uitsluiting vooraf levert de rechtsstatelijke partijen misschien wel een electoraal nadeel op. Daar is de rechtsstaat niet mee gediend. Is het, ook in moreel opzicht, niet veel beter om niet uit te sluiten, zoveel mogelijk stemmen te behalen en vervolgens tijdens de kabinetsformatie vast te houden aan rechtsstatelijke principes? Rutte en de VVD nemen een grote electorale gok die weleens gunstig zou kunnen uitpakken voor de PVV en, op termijn, ongunstig voor de rechtsstaat.

Arend Jan Boekestijn is historicus en commentator bij Dit is de Dag