We outsourcen ons geweten

De minister wil eigenlijk dat de auto ‘het bellen overneemt’ of zelfs het bellen helemaal onmogelijk maakt. Nu zijn er al auto’s op de markt waarbij dat gebeurt: zodra je instapt, worden de geluidssignalen van de mobiel automatisch onderdrukt. Zo kan je niet afgeleid raken tijdens het rijden. Wel zo gemakkelijk, want er vallen in Nederland 600 slachtoffers door mobiel bellen of social media-gebruik in de auto.

Niemand kan er dus op tegen zijn dat de minister gaat proberen dit aantal omlaag te krijgen. En ja, dan is het natuurlijk voor de hand liggend om ervoor te zorgen dat mensen überhaupt niet meer gebeld kunnen worden (of zelf kunnen bellen) in de auto. En zoals zo vaak in onze moderne wereld: there’s an app for that. Techniek lost het probleem op. De geest is gewillig, maar het vlees is zwak, hield Paulus ons twee millennia geleden voor. We weten best dat we niet moeten bellen in de auto. Maar als we dan in de auto zitten, is de verleiding toch vaak te groot. Heel even Whatsapp controleren. Heel even dat ene mailtje bekijken. Toch even naar huis bellen dat het wat later wordt.

We hebben ons geweten geoutsourced. En dat is misschien wel slecht nieuws. Wij hoeven niet meer het karakter te hebben, geen ‘nee’ tegen de verleiding te zeggen, dat doet de machine voor ons. En de machine heeft geen last van slappe morele knieën. Die doet wat ie moet doen. Bovendien: we doen dit kunstje vaker. Denk maar aan een alcoholslot op de auto, zodat de auto alleen maar wil starten als je bewezen hebt niet dronken te zijn. Of aan de praktijk van ‘elektronisch huisarrest’, waarbij de persoon in kwestie een enkelband omheeft die een alarm afgeeft als hij of zij te ver van het huis afgaat. Of aan het automatische slotje op winkelwagentjes, die de wielen blokkeert als het wagentje te ver bij de winkel vandaan komt.

Natuurlijk, er is niets mis met het voorkomen van dronken bestuurders of gestolen winkelwagentjes, laat staan het voorkomen van het ontsnappen van mogelijk gevaarlijke mensen uit hun huis, maar het feit blijft dat we het elektronisch ‘willen’ ondersteunen of misschien zelfs helemaal weg nemen. De nadruk ligt dan niet meer op character building of het trainen van de wil of het inoefenen wat wel ouderwets ‘deugden’ wordt genoemd. De genoemde electronica en eigenlijk de mensen die deze machines toestaan, voorschrijven en installeren, neemt dit alles over. We hoeven niet meer zelf te beslissen, dat doet de machine. We kunnen geen foute beslissingen meer nemen, aangezien het systeem dat voorkomt. Maar we kunnen dus ook geen goede beslissingen meer nemen, dat voorkomt het systeem ook omdat het voor ons de (goede) keuze al gemaakt heeft. Feitelijk is er dan geen keuze meer over.

En als ik zo eens wat verder nadenk, ver over de grenzen van een alcoholslot en of een anti-mobiel-bellen-auto, dan zijn er een heleboel beslismomenten in mijn leven – echte beslissingen over leven en dood – die ik toch niet door machines zou willen laten maken, zelfs als die machines moreel perfect zouden kunnen oordelen. Of ik verliefd wordt op de (goede) partner, of niet. (Uit onderzoek blijkt namelijk dat uithuwelijken een veel groter succespercentage heeft dan vrije keus.) Of ik die arme zwever een euro aanbiedt, of niet. (Uit onderzoek blijkt dat de meerderheid van de zwervers alcohol of drugs koopt van de gekregen aalmoezen.) Of ik mijn gehandicapte kind geboren laat worden, of niet. (Uit onderzoek blijkt namelijk dat het onderhouden van een gehandicapt kind vele malen duurder en dus onvoordeliger voor de maatschappij is, dan een gewoon, gezond kind.)

Gaan mijn gedachten hier misschien op de loop? Ja, misschien wel. Mijn geest is immers gewillig, maar ook mijn vlees is zwak. Doe mij ook maar zo’n phone proof-car. Nee, toch maar niet.

Cultuurtheoloog Frank G. Bosman is commentator bij Dit is de Dag