Doe eens loyaal man!

Na ‘Flapdrol’, ‘U bent knettergek’ en ‘Doe eens normaal man’ kunnen we na deze week ‘Wie ben jij?’ toevoegen aan een reeks parlementaire uitspraken van een dubieus niveau.

‘U staat hier te pleiten om het Nederlandse leger af te schaffen. Dan moet Erdogan hetzelfde doen. Waar liggen uw loyaliteiten?’, vroeg Louis Bontes (Groep Bontes/Van Klaveren) aan Selçuk Öztürk (DENK) tijdens het debat over de Defensiebegroting.

Wat toen volgde, leek, op het eerste gezicht, meer op een woordenwisseling op een schoolplein dan op een debat in de Tweede Kamer.

Özturk: ‘Wie ben jij om mij loyaliteitsvragen te stellen, wie ben jij?’

Waarop Bontes antwoordde: ‘Wie ben jij dan wel? Als ik zoveel van mijn land zou houden, zou ik er gaan wonen. Ga lekker naar Turkije.’

Volgens goed gebruik was het vooral de toon van het debat die de aandacht trok. Tutoyeren in de Kamer mag niet en spreken gebeurt via de voorzitter.

Maar de woordenwisseling roept ook vragen op, waarvan de belangrijkste is: zijn dit soort loyaliteitsvragen nieuw in het parlement?

Nee – maar erg gangbaar zijn ze ook weer niet.

Ultramontanen

In de negentiende eeuw werd de loyaliteit van de katholieken regelmatig in twijfel getrokken. Waren zij wel te vertrouwen? En waren zij niet veel trouwer aan het Vaticaan? Ze werden niet voor niets ultramontanen genoemd, hun hart lag, volgens critici, ‘over de bergen’ – in Italië dus, en niét in Nederland.

Maar tot woorden, tot loyaliteitsvragen, leidde dit niet.

Al deed Gerrit Hendrik Kersten, oprichter van de SGP, wel z’n best. Nederland is een protestantse natie, vond hij. En dus liep hij eens demonstratief de Kamer uit toen daar een overleden paus werd herdacht. En op 11 november 1925 maakte hij eigenhandig een einde aan het rechtse kabinet Colijn, tijdens de Nacht van Kersten, waarin zijn amendement om het geld voor het gezantschap bij de paus te schrappen, werd aangenomen.

In 1933 kwam Indonesiër Roestam Effendi de Kamer in. Een man met een missie: Indonesiërs zouden beter vertegenwoordigd moeten zijn in Nederland, en dus ook in de Kamer. Maar dat vonden veel parlementariërs maar niks. Voor opstandige Indonesiërs moet toch geen plek zijn in het parlement? Maar Effendi legde netjes de eed af. In 1946 werd hij door de Communistische Partij Nederland weggestuurd. Hij zou niet in het verzet hebben gezeten tijdens de dekolonisatie.

Knokken

In 1939 leidden loyaliteitsvragen zelfs tot knokken. NSB’er Meinoud Rost van Tonningen, nooit vies van enige provocatie, kreeg klappen, en werd voor landverrader uitgemaakt. Saillant detail: de Kamerbode raakte bij dit handgemeen knock-out, Rost van Tonningen bleef ongedeerd.

En dan had je nog de communisten. CPN-fractievoorzitter Gerben Wagenaar werd óók knokkend de Kamer uitgezet. Maar aan de loyaliteit van de communisten werd daarna niet meer openlijk getwijfeld.

In de meer recente geschiedenis valt de kwestie-Arib in het oog. In 2007 werd bekend dat Khadija Arib, Tweede Kamerlid voor de Partij van de Arbeid, lid was van een werkgroep van een onafhankelijke adviesraad voor de mensenrechten in Marokko. Moet je net Geert Wilders hebben – die trok direct haar loyaliteit in twijfel. En dat deed-ie vorig jaar weer, toen Arib werd voorgedragen als voorzitter van de Tweede Kamer.

'Lever uw paspoort in'

Maar het is allang niet meer Wilders alleen die dit soort vragen stelt. Tijdens het debat over de nasleep van de Turkse coup lag DENK-leider Kuzu zwaar onder vuur. Sybrand Buma kreeg ‘heel sterk de indruk dat Kuzu de Turkse rechtsorde bevorderde'.

Wilders formuleerde puntiger: ‘Lever uw paspoort in, vertrek uit het parlement, en ga lekker parlementslid worden in Turkije. Dat is voor u beter, en dat is voor ons beter.’

Het zal beslist niet de laatste keer zijn dat deze loyaliteitsvragen aan DENK worden voorgelegd, hoewel Kuzu en Öztürk zich aan de Nederlandse grondwet hebben gecommitteerd. Want net als ieder ander Kamerlid, legden ook zij netjes de eed af.

De reconstructie van Peter Kee is hier terug te luisteren: