Luther en de paus worden vrienden, wie volgt?

Postillon d'amour in deze is paus Franciscus, die zijn titel als pontifex maximus (‘grootste bruggenbouwer’) weer eer aan doet. Op bezoek in het Lutheraanse Zweden prijst hij voormalig ‘aartsketter’ Maarten Luther. "Hij zette een grote stap voorwaarts door het Woord van God in de handen van het volk te leggen," aldus Franciscus met een verwijzing naar Luthers Duitse Bijbelvertaling.

Lutheranen en rooms-katholieken benadrukten in het Zweedse Lund dat ze blijven werken aan grotere eenheid. "Nabijheid doet ons allen goed, maar afstand maakt bitter," aldus de paus. Uiteindelijk doel is het gemeenschappelijk vieren van eucharistie/avondmaal. We herinneren ons nog een vraag-en-antwoordsessie in de Lutheraanse kerk van Rome in 2015. Op de vraag van een Lutherse vrouw of zij met haar rooms-katholieke man ter communie mocht gaan, wikte en woog Franciscus, maar besloot: "Praat met God en ga je gang." Voorsorterend op ronkend commentaar in eigen krijg voegde hij eraan toe: "Meer durf ik niet te zeggen."

Het gaat goed met de oecumene, en paus Franciscus mag zich dat in goede zin aanrekenen. Zijn publieke waardering voor Luther, zijn omhelzing van de president van de Lutherse wereldbond, bisschop Munib Younan, zijn voortdurend hameren op praktische samenwerking tussen de verschillende denominaties, het zijn in het oog springende elementen.

Knevel kan als misdienaar aan de slag

De protestantse waardering voor paus Franciscus komt echter niet louter uit Lutheraanse hoek. EO-coryfee Andries Knevel heeft zo veel over deze paus geschreven en gesproken dat hij probleemloos als misdienaar aan de gang kan. En zelfs het Reformatorisch Dagblad ontkomt er niet aan om met zichtbare bewondering (en daardoor ongemak) over Franciscus te publiceren.

Wat is er toch aan de hand? Charisma is een belangrijk element: zelfs een geharnaste atheïst moet wel onder Franciscus’ charme raken. Authenticiteit is een tweede element: preken wat je doet, en doen wat je predikt. Hypocrisie is immers een van de ondeugden waarover wij als moderne maatschappij het hardst oordelen. Kerkelijke fragmentatie is natuurlijk ook een factor waar niemand meer op zit te wachten. Niemand buiten de christelijke gemeenschappen kan je het verschil uitleggen tussen al die kerkjes en kerkelijke stromingen, en zelfs naar binnen toe valt het nauwelijks meer uit te leggen.

Duivel

De paus gaf in Lund nog een andere reden aan om nu echt snel en definitief werk te maken van de oecumene. "De enige die nooit een fout maakt in de oecumene is de duivel." Dat klinkt misschien een beetje middeleeuws, maar de paus heeft wel een punt. Hij doelde namelijk op de vervolgde christenen wereldwijd. "Die christenen worden niet vervolgd en vermoord omdat ze lutheraan, calvinist, anglicaan, katholiek of orthodox zijn, maar omdat ze christen zijn".

Het aardige van deze redenatie is dat je hem ook kunt toepassen op andere religies. Het postchristelijke Westen kan geen wijs worden uit al die verschillende islamitische stromingen en strominkjes: sjiiet, soenniet, aleviet, soefi, het zal allemaal enorm schelen als je er middenin zit, maar van buitenaf gezien is het een pot nat. Natuurlijk dat is ook een stukje luiheid van onze kant, maar tegelijkertijd "de duivel is oecumenisch". En de terroristische aanslag van een moslim uit een sub-sub-sub-substroming van een zijstroming van Nizarisch Isma’ilieten wordt – dankzij een duivels principe – op conto van de gehele moslimgemeenschap geschoven.

Nu Lutheranen en rooms-katholieken. Morgen sjiieten en soennieten? Dat zou toch fantastisch zijn.

Frank Bosman is cultuurtheoloog en commentator bij Dit is de Dag