De zwevende kiezer heeft gelijk

Thierry Baudet maakte de Stemwijzer het slechtst van alle lijsttrekkers, hij had maar 75% van de vragen goed. Maar het viel mij op dat veel van de gedeelde top 3-uitslagen van gewone kiezers nog veel minder samenhang vertoonden. Er kwamen plaatjes langs van mensen die maar 50-60% overeenkomst hadden met hun nummer 1. Alsof het een meerkeuze-examen was waarbij ze overal antwoord B ingevuld hadden. Lijkt me moeilijk om dan een knoop door te hakken.

Einde aan de links-rechtsverdeling

Er zijn allerlei redenen te verzinnen voor deze verdeelde adviezen. De eerste is de veelgehoorde klacht dat de selectie van de 30 vragen in de stemwijzer niet een samenvatting van de programma’s is. Dat is wel heel makkelijk: de schuld bij een ander leggen. De werkelijkheid is dat zo’n stemwijzer heel subtiel moet laveren tussen alle belangen, overtuigingen en nuances van partijen. Wat mij betreft komt er iets anders uit. Maar bij een paar thema’s zie je nog een duidelijke links-rechtsverdeling: zoals belastingen, veiligheid en immigratie. Bij de rest is de kiezer een stuk minder zwart-wit dan de partijen.

Moeilijk om op een heel pakket te stemmen

Kiezers zijn niet meer heel makkelijk te winnen voor een compleet verhaal, merken politieke partijen. Veel kiezers zouden het liefst winkelen in meerdere verkiezingsprogramma's: van de zorgparagraaf van de SP, het ethische verhaal van D66 en de law and order van de VVD of de PVV bijvoorbeeld. Maar je hebt slechts één 1 stem, naar wie moet die dan gaan? Electoraal geograaf Josse de Voogd en peiler Peter Kanne doen bijvoorbeeld dappere pogingen om uit te leggen hoe die tegenstelling eruitziet. Eigenlijk, concluderen ze, is er ruimte voor een partij met een conservatief verhaal op de nationale identiteit en een links verhaal op de verzorgingsstaat.

Nieuwe partijen vullen dat gat ook niet

De analyses van De Voogd en Kanne laten zien dat het voor de gevestigde partijen bijna onmogelijk is om een consistent verhaal te vertellen. Zij zijn gewend een hele ideologie uit te dragen, waar altijd dingen inzitten waar het kiezers het fundamenteel mee oneens zullen zijn. En deze verkiezingen draaien heel erg om het gevoel dat het in ieder geval anders moet dan het nu gaat. Nieuwe partijen springen daar goed op in, ze gaan breken met de status quo. Maar ook zij zijn vaak one issue-partijen en bedienen slechts een deel van de zorgen van kiezers. De PVV krijgt vaak het label links opgeplakt, maar in de stemwijzer zullen kiezers ontdekt hebben dat dat meer beeld dan werkelijkheid is. Eigenlijk is alleen Nieuwe Wegen van ex-PvdA'er Monasch een voorbeeld van een partij die sociaal-economisch links en sociaal-cultureel conservatief is. Die partij lijkt alleen niet op een grote groep volgers te kunnen rekenen. Verder zitten er tussen al die 28 partijen kennelijk vooral gedeeltelijke matches met de voorkeur van kiezers. Reden waarom dus nog steeds 9 miljoen kiezers zweven.

Hoe vang je de zwevers dan?

Een groot gedeelte van die kiezers gaat uiteindelijk toch bij de gevestigde partijen terechtkomen. Wat moeten zij dan doen om die zwevende kiezers binnen te halen? Ik kan mij niet aan de indruk onttrekken dat het CDA op dit moment de beste analyse gemaakt heeft van de zorgen van mensen. Kijk bijvoorbeeld naar het verkiezingsspotje hieronder. Drie herkenbare problemen: gebrekkige ouderenzorg, normvervaging en de doorgeslagen flexibilisering van de arbeidsmarkt. Het oogt cultureel conservatief, sociaal economisch progressief en het CDA suggereert dat de verandering hem zit in een paar simpele zaken die we vroeger wél konden regelen. Let maar op, dit gaan veel campagneteams op een net iets andere manier kopiëren. Ik wens de zwevende kiezer ontzettend veel succes met zijn keuze.

Politiek analist Jurjen van den Bergh is op dinsdagen te horen in de rubriek Kamervragen in De Nieuws BV.