Hij bestaat nog, of?

Hij was geen groot-groot-verdiener maar ruim boven modaal was zijn inkomen wel in de dagen dat hij voor het immer schone en opgewekte gezelschap van Rabobank reed. Daar was hij kopman en stille leider, hoewel ik nooit begrepen heb waarom een professionele wielerformatie zo’n type aan boord wilde hebben. Voor de broodnodige reclame? Ga vissen alsjeblieft.

Zijn naam? Denis Nikolayevich Menchov. Bijnaam: de stille moordenaar. Specialiteit: zwijgen. Laatst van hem gehoord: ergens in 2014 toen alwetende wielerbazen in een poging de meubelen bij de ICU te redden ineens strepen door de naam Menchov gingen halen en hem zijn topposities in diverse grote rondes ontnamen. Het leek op een grote schoonmaak, het was laffe pis.

Hij had een dermate onregelmatige tendens in zijn bloedwaardes dat men de Rus (geboren in het heel ver weg gelegen Oriol) ineens, na zijn loopbaan, een ultieme pandoering gaf: zijn einduitslagen van de Tour de France-uitgaven van 2009, 2010 en 2012 werden simpel doorgestreept.

Teruggetrokken

Omdat hij zich al teruggetrokken had in een nauwelijks te vinden stek in het verre Rusland, lieten velen het erbij: Menchov was een zwijgende renner geweest. Hij sprak nooit, soms reed hij prachtige etappes, maar toen het tableau van de valsspelerij van Rabobank naar boven borrelde, werd duidelijk dat de Rus in dienst van die toch zo vreselijk flinke, eerlijke en te vertrouwen boerenleenbank helemaal niet zo 'schoon' had gereden als we altijd hadden moeten geloven. Natuurlijk is het makkelijk om hem nu een paar draaien om de oren te geven en hem tot een een doortrapte 'pakker' te verklaren.

Gek maar waar, velen dachten dat van hem, maar nooit kwam er een verkeerd laboratorium-rapport naar buiten en uiteraard werd alles van dopinggebruik door hem, zijn omgeving, zijn ploeggenoten en vooral zijn begeleidende artsen ontkend. Vooral die laatste clan van valsspelers, die zeer betrouwbare doktertjes, juist die lieden mogen zich weleens achter de oren krabben. Of wordt hun gestuntel geaccepteerd in de hemel?

Toen (eindelijk) duidelijk werd dat ook die trotse, rijke en moreel zo sterke Rabobank-organisatie aan de Russian Roulette van het dopinggebruik van die dagen meedeed, was tegelijkertijd duidelijk dat het de beste renners van die ploeg betrof. Er werd met een vrij grove kam een beetje gekamd en nooit werd helemaal goed onderzocht wat er werkelijk gebeurd was in al die Oranje-blauwe-superjaren van beperkte bank-suprematie op Gods wegen.

Oorverscheurend stil

Dat Menchov, de zwijgende vlagdrager van dit gezelschap, ook bij de gebruikers behoorde, was snel duidelijk. Omdat hij, na in 2010 bij de Rabobank te zijn vertrokken om zich bij het roversnest van Geox-TMC aan te sluiten om later nog zijn loopbaan te beëindigen bij het ook niet altijd okselfrisse Katusha, uit het centrum van de profwielrennerij was weg gestapt na de Vuelta en de Giro te hebben gewonnen en in de Tour vijfde, derde en tweede te zijn geworden, werd het stil rond Menchov. Doodstil. Krakend, oorverscheurend stil.

Hij verdween van onze radar, hij was niet meer in Spanje (zijn tweede vaderland) te vinden en andere Russen dachten dat hij, in alle stilte, weer in de buurt van zijn geboorteplaats was gaan wonen: ontiegelijk ver weg van iedereen en alles die eventueel geïnteresseerd was in zijn doen en laten op de fiets.

Denis Menchov bestond eenvoudigweg niet meer. Foetsie, in damp opgegaan. Mensen die gingen zoeken, keerden teleurgesteld, moe en schouderophalend terug: Rusland was zo groot en ach, wat moesten we ons nou toch druk maken om deze zwijger die natuurlijk uit dezelfde ruif at waaruit alle toppers dat in die dagen deden. Hij was niet anders, niet beter dan al die kopmannen, tijdritkampioenen, ronderenners en vedetten van de jaren 1995-2012.

Hij nam spullen, kreeg hulp van valsspelende artsen die met een lichtgevend esculaap op hun hoofd door het peloton liepen en hij plaste keurig in alle voor hem klaargezette potjes ter wereld en hij miste nooit een beurt en werd ook nooit 'positief' bevonden. Dus?

Lekker leven

Dus was hij een stoere zwijgzame Russische kampioen in Nederlandse dienst, een renner die zelden of nooit sprak, ook niet met zijn eigen ploeggenoten of ploegleiders. Hij reed om rijk te worden en van die goede centen later, heel ver weg in Rusland, een mooi huis te laten neerzetten, in goede (westerse) auto's te rijden en lekker te leven.

Hij verdiende zijn centen op een binnen het peloton geaccepteerde manier: hij besodemieterde de boel zoals alle grote meneren het in die dagen deden. Niemand van hen werd 'gepakt' en dus gingen ze door in dat toch spannende en licht verdorven leven. Lastige vragenstellers werden moeiteloos overtroefd, te kakken gezet, weggehoond of gewoon niet toegelaten tot de heersende moraal binnen de wielersport: liegen en bedriegen was een 'fait accepté' zoals een Franse collega van mij ooit zei. Menchov deed daar rustig en zwijgend aan mee.

Ik meen dat wielerjournalist Thijs Zonneveld ooit een fraai verhaaltje over de Rus schreef, waarin de journalist als het ware bewees dat Menchov nooit bestaan had. Hij was een soort fantoom-renner, hoewel we hem weleens in een kopgroep herkend hadden.

Zwijgen in alle talen

Menchov interviewen ging gewoon niet. Hij zei eenvoudigweg niets. We probeerden het in het Russisch, Spaans en Engels, maar in welke taal dan ook: hij zweeg. Ik weet nog dat hij op het punt stond de Vuelta te gaan winnen. De NOS had een aparte cameraploeg richting Madrid gestuurd om een portretje te kunnen maken van deze koene Rabobank-coureur. Maaike van den Broek, onze perfect Spaans sprekende redactrice werd ingevlogen, want dat zou helpen, was ons voorgehouden.

Ook niet. Hij wilde wel wat algemene onzinnige kreten loslaten, maar op gerichte vragen antwoorden was hem te veel. Ook op vragen gesteld door een ongelooflijk leuke Hollandse vrouw, die toevallig uitstekende journalistieke eigenschappen uitdroeg, liet hij bijna onaangeroerd liggen. Si, no! Een Russische journalist inhuren en tegenover hem zetten? Njet.

Niets. Hij weigerde gewoon te praten. Renners die ooit bij hem op de kamer sliepen, bevestigden dat weleens: hij lag op zijn bed en zweeg. Sociaal contact was er niet. Nooit en nergens. Hij deed niets anders dan op zijn bed liggen en zwijgen; of er geen kamergenoot bestond. Een dag later was hij met de allerbesten mee in een ziedend zware bergetappe. Weer terug op de kamer, had hij niets te vertellen. De stilte viel en werd nooit opgeheven op een knetterscheet van de een of de ander na.

Een idiote zondagavond

Mijn laatste herinnering aan hem was een idiote zondagavond in Rome toen hij (geloof het of niet) de Giro van 2009 had gewonnen. De Rabobankploeg vierde groot feest, er werd een lange tafel in een bekend en goed restaurant afgehuurd en de hele bups ging er de zege vieren. Wij van de NOS waren er een kleine veertig minuten welkom.

We zagen een stel blije mensen dat een winnaar in hun midden had: Denis Menchov. Hij werd toegesproken en lachte minzaam en zweeg. Er werd champagne gedronken en hij nipte een teugje, lachte minzaam en zweeg. Op enig moment zagen cameraman Peter Bakker en ik dat Menchov bij voortduring op zijn telefoon zat te kijken en soms een bericht aan zijn vrouw (die naast hem zat) achter de hand voorlas. Dan zwegen beiden en keken moeilijk. Menchov at nauwelijks, dronk niet, zei niets en bestudeerde bij voortduring zijn schermpje. De teksten die hij ontving moeten niet leuk geweest zijn, afgaande op zijn reacties en zijn grimassen op het gezicht.

Wat gebeurde hier? Had Bakker het begin van een scabreus wielerverhaal voor zijn lens? Op het moment dat het werkelijk begon op te vallen, werd ons van de NOS door de Rabobank ploegleiding verzocht om de zaak te verlaten; zo was het 'filmen' genoeg geweest: men wenste verder privacy. Of we daar toch wel begrip voor wilden hebben?

Negen jaar en een paar maanden later zou ik heel graag willen weten wat er allemaal gebeurde toen die avond. Het moeten dwingende, opmerkelijke zaken zijn geweest, die het schermpje van Menchov vulden. Neen, zeker niet louter felicitaties, maar wat dan eigenlijk wel? Ik monteerde die beelden in de uitzending van een avond later in Nederland, maar nooit reageerde iemand of iets. Menchov niet, de bank niet, de anderen daar in Rome aanwezig niet... Helemaal niemand. Ietwat later vertelde iemand me in het geniep dat men het uitzenden van die beelden maar 'tendentieus' had gevonden, maar zoals gezegd: niemand, helemaal niemand kwam er openlijk op terug. Alsof het niet vertoond was, alsof de hele Menchov eigenlijk niet bestond.

Menchov bestaat weer

Ja, hij bestond toen wel en hij bestaat nu nog steeds. Deze week werd bekend dat hij terugkomt in het profpeloton. Als ploegleider van een Russische ploeg. Dan gaat hij dus weer bestaan voor ons, terwijl hij echt niet meer bestond. Dan gaat hij dus leidinggeven aan jonge, voornamelijk Russische renners. Met de kennis en mores van toen? Of heeft ook Denis Menchov geleerd?

In deze week werd ook bekend gemaakt dat de Russische sportbonden ruim medewerking gaan verlenen aan het WADA, de wereld-autoriteit in dopingzaken. Ik geloof daar helemaal niets van. Ik zie mezelf terug in een hotelkamer even buiten Madrid waar Menchov ons ontving. Voor de zoveelste poging een interview met hem te beginnen. Drie minuten later legden we onze spullen neer. Hij wilde gewoon niet. Hij antwoordde in mono-syllabes en zei gewoon niets. Bij de tweede, derde en vierde vraag ook. Doping gerelateerde vragen, wapperde hij meteen weg met een dodelijke stilte. Hij veinsde de vraag niet te begrijpen. Hij zweeg op knetterende manier, zoals alleen hij kon. Hij had niets uit te leggen.

Nu de internationale verhoudingen een ietsie-pietsie zijn veranderd, nu boosdoeners van weleer weer met enige voorzichtige trots in het peloton mogen rondlopen, nu mag Denis Menchov dat dus ook weer gaan doen. Twee jaar schorsing, vijf jaar compleet van de aardbodem verdwenen en vette streepjes door zijn eindklassementen in de Tour liggen achter hem. Hij krijgt de zegen van de wielerwereld; de miserabele misantropen.

Ach wat, iedereen deed het immers, Amerikanen, Nederlanders, Spanjaarden en Russen. En voor diegenen die verdacht waren was er toch nog altijd de Grote Leugen of de stomme stilte; als excuus of uitwijkhaven. Ik weet niet wat erger was of is, maar te moeten lezen dat Denis Menchov terugkeert in het profpeloton is gelijk een kleine revolutie. Hoe is het in vredesnaam mogelijk; de wederopstanding van een spookrijder.

Over Mart Smeets

Mart Smeets is radio- en televisiepresentator, journalist en sportcommentator. Iedere zaterdag beschouwt hij voor EenVandaag gebeurtenissen en verhalen uit de sportweek, en zaken die daar aan verwant zijn.