Wanneer vormt iemand een risico voor de samenleving?

Onderzoek

Als iemand TBS wordt opgelegd, wordt de straf eerst uitgezeten in de gevangenis. Op tweederde van de straf komt diegene in de TBS-kliniek. Twee jaar later bepaalt de rechter of iemand dan naar buiten mag. Er wordt dan vooral gekeken naar het gevaar dat de TBS’er voor de samenleving vormt.

In haar onderzoek naar hoe rechters bepalen of een TBS’er verlenging krijgt of niet, interviewde Van Spaendonck veel rechters en advocaten, en bracht ze veel tijd door in de rechtbank. Zo ver mogelijk weg achterin de publiekstribune. Van Spaendonck: "Hoe verder naar achter, hoe beter. Als een soort vlieg op de muur. Je moet zo min mogelijk opvallen."

Toen Rozemarijn stage liep bij een Hof waarin TBS-zaken werden behandeld, werd ze getroffen door de mensen die ze daar zag. Rozemarijn: "We hebben het idee dat TBS'ers klassieke psychopaten zijn, maar het zijn over het algemeen mensen wiens levensverhaal al moeilijk was voordat ze konden lopen. Als je zo vroeg al zo beschadigd raakt, probeer het dan maar eens op een rijtje te zetten."

Media

Volgens Van Spaendonck wordt er in de media een negatief beeld geschetst van de TBS-kliniek: "Het is belangrijk dat mensen weten dat TBS een veilig systeem is, met een relatief groot succes. Waar er in de media vaak naar voren komt dat TBS’ers ontsnappen, ontsnapt er in de werkelijkheid gemiddeld één per jaar. De TBS-kliniek is eigenlijk heel succesvol in het terugbrengen van recidiven, vergeleken met andere landen.

Gedragskunde

Nederland is één van de eerste landen ter wereld met een TBS-stelsel. Het stelsel bestaat al ruim honderd jaar. Bij het bepalen of iemand een verlenging kreeg of vrijgelaten werd, ging het vroeger vooral om de intuïtie van de rechter, vertelt Rozemarijn.

Honderd jaar geleden waren er minder inzichten in hoe mensen werkten. Sinds de jaren 90 is er de gedragskunde. Er zijn toen instrumenten ontwikkeld waarin risico’s preciezer bepaald konden worden. Dit heeft ervoor gezorgd dat gedragskundigen een grotere rol in de rechtspraak hebben gekregen dan vroeger.

Wat volgens Van Spaendonck opviel aan haar onderzoek was dat rechters sterk leunden op rapportages van deze gedragsdeskundigen. Rozemarijn vroeg zich dan ook af: "Wie maakt eigenlijk de keuze, de gedragskundigen of de rechter?"

"Op gedragskundige basis kun je alleen kijken naar het risico. Het is aan rechters om te kijken of het ontnemen van vrijheid in verhouding staat tot maatschappelijke belangen. Dat is waar rechtspraak eigenlijk over gaat."

Proefschrift

Sinds 2013 is Rozemarijn met het onderwerp bezig. Inmiddels heeft ze haar proefschrift afgerond. Nu verlangt ze erg naar reizen en dansen, zodra dat weer kan.

Ondanks dat er in de maatschappij een negatief beeld heerst van de TBS-kliniek, denkt Rozemarijn daar echt anders over: "Als je in een TBS-kliniek rond loopt, kun je niet anders dan onder de indruk zijn van het werk wat daar wordt verzet."

NPO Radio 1 houdt je dagelijks op de hoogte over de laatste ontwikkelingen in de wetenschap

Dagelijks tussen 17.00 en 18.30 uur in Nieuws en Co
Iedere werkdag van 02.00 tot 04.00 uur in Focus
En wanneer je maar wil in podcast Focus Wetenschap