Geschiedenis

Wat is een fascist?

foto: Documentaire Allen tegen allenfoto: Documentaire Allen tegen allen

Nieuws
Wat is een fascist?

Wat is een fascist? Was het fascisme een eenmalig historisch verschijnsel of is het iets van alle tijden, een bepaalde mentaliteit, het rotzakje in de mens? Filmmaker Luuk Bouwman vertelt in Focus over de documentaire Allen tegen Allen, die deze vraag die historici nog altijd bezighoudt onderzoekt aan de hand van het vooroorlogse fascisme in Nederland.

Luuk Bouwman

Lelijk stuk geschiedenis

Het Nederlandse Fascisme is een onbekende geschiedenis van voortdurende ruzies, intrige, scheuringen en fusies; talloze kleine führers met grote ego’s en weinig zelfinzicht, probeerden zichzelf ten koste van iedereen en elkaar tot Rijksleider van Nederland op te werpen.

De film schetst een tot nu toe onbekend beeld van hoe het fascisme geleidelijk aan terrein won in ons land. Zwevend boven Nederland opent de film. De zon staat laag en de dauw hangt boven de weilanden. Dat roept een idyllisch beeld op, maar het snijdt een allerminst idyllisch onderwerp aan. "Een ontzettend lelijk stuk geschiedenis", zoals Bouwman het noemt.

Het fascisme

Wat het fascisme precies inhield, daar waren de fascisten het vaak niet over eens. Wat aanvankelijk overkomt als een bijna komische warboel van ruziënde fascisten neemt uiteindelijk steeds duisterder vormen aan.

Vanaf het einde van de jaren twintig radicaliseren de fascistische bewegingen. De nadruk komt steeds meer te liggen op haat: tegen de elite, tegen het socialisme, tegen het grootkapitaal, maar vooral ook tegen vreemdelingen en Joden.

Bouwman: "De meeste mensen kennen wel de NSB, maar er waren zoveel andere clubs. Door verschillende partijen te onderzoeken ontdekte ik weer nieuwe, andere partijen, en dat ging zo verder."

Plekken in het land

Van die geschiedenis zijn nog altijd vele overblijfselen in ons land te vinden. "Er zijn veel dingen bewaard gebleven. Eerst vind je een paar regels op internet of een beschrijving in boek, maar als je je erin vastbijt dan kom je bij bijvoorbeeld een verzamelaar. Hij bleek van de kleinste partijen speldjes te hebben."

De bekendste plek is in Lunteren waar de NSB de 'landdagen' hield; De Muur van Mussert. Bouwman: "Daar is nu een camping voor poolse seizoenarbeiders. De meeste dingen die herinneren aan de landdagen zijn weg, maar het blijft wel een rare plek en die Poolse jongeren hadden geen idee wat voor plek dat was."

Op die enorme muur hield Mussert zijn toespraken. De NSB is vanaf 1936 gaan bouwen. "Het oorspronkelijke plan was een soort openluchttheater met kamertjes, een muur, een pers- en werkkamer, een catacombe waar de martelaren van de beweging begraven konden worden", vertelt Bouwman.

Archeologie van het vroege fascisme

Allen Tegen Allen is een archeologie van het vroege fascisme in Nederland; aan de hand van nooit eerder vertoond archiefmateriaal schetst de film een mechanisme waarin nationalistische gevoelens radicaliseren.