UvA-hoofd blikt terug op affaire-Laurens Buijs: 'Woke, anti-woke, daar moeten we van af'

Laurens Buijs, docent en onderzoeker, maakte melding van "ernstige institutionele misstanden" binnen de UvA. Dit omdat zijn inzichten over non-binariteit niet door iedereen geaccepteerd werden. Hij vond dat hem de mond gesnoerd werd en sprak van "extremisme" op de UvA.

Polarisatie en verruwing van de samenleving

Hij werd uiteindelijk, tot zijn eigen onvrede, op non-actief gesteld. De rechter oordeelde later dat dat terecht is. "De reden dat hij op non-actief is gezet, heeft niets te maken met de inhoud van zijn melding", zegt Verbeek. "Maar meer met gedrag dat hij had ten aanzien van zijn collega’s." Buijs heeft zijn baan niet meer teruggekregen.

De UvA liet de zaak onderzoeken door een extern iemand, de voormalig rector van de Universiteit Leiden. Hij keek niet alleen naar de casus-Buijs, maar ook naar de academische vrijheid. "Ten aanzien van Laurens Buijs heeft hij geconstateerd dat er geen sprake is van institutionele misstanden. Tegelijk zegt hij: er is wel degelijk reden om goed met z’n allen te kijken naar academische vrijheid. Omdat polarisatie en verruwing ook op de UvA spelen."

In de kern zei Buijs niets verkeerds, vindt Verbeek. Want hoe het wetenschappelijk precies zit met non-binariteit, dat is nog niet uitgekristalliseerd. Dus dat hij daar kritisch over was, dat valt volgens Verbeek binnen de academische vrijheid.

Bedreigd

Wat hij bedoelt met dat begrip? "De ruimte om echt in alle vrijheid onderzoek te kunnen doen, onderwijs geven en aan de maatschappij bij te dragen. Dat wordt bedreigd op het moment dat mensen niet meer durven zeggen wat ze onderzoeken."

Het is iets anders dan de vrijheid van meningsuiting. "Meningen mag iedereen hebben en uiten. Academische vrijheid is niet zomaar een mening, maar een goed onderbouwde mening. Dat betekent ook dat dat met een verantwoordelijkheid komt."

Gespannen voet

Tegelijk, zegt hij: we moeten de omgeving waar die kennis tot stand komt, "zo veilig mogelijk maken" voor mensen. Zodat mensen "echt de ruimte voelen" om te onderzoeken wat ze willen onderzoeken.

Dat kan soms op gespannen voet staan. "Mensen mogen zich natuurlijk nooit als persoon onveilig voelen. Iemand die zich identificeert als non-binair moet niet het gevoel krijgen dat hij, zij of die niet mag bestaan van Buijs. Maar je moet onderscheid maken tussen het academisch discours en de persoonlijke impact."

Respect voor andere meningen

Daar worden studenten op getraind, vertelt Verbeek. "Academische vorming betekent dat je een manier van kritisch denken aanleert, waar ook bij hoort dat je respect hebt voor andere meningen."

Hij wijst in dat licht naar woke, een beweging die Buijs verstikkend vond. "Dat is in de kern een manier om je eigen uitgangspunten te ondervragen. Zitten er bijvoorbeeld sporen van koloniaal denken in mijn eigen denken? Ik denk dat een hele academische activiteit is. Maar op het moment dat dat omslaat, en mensen niets meer mogen zeggen, dan ondergraaf je de academische vrijheid. Woke, anti-woke, daar moeten we van af, we moeten gewoon ruimte creëren om dat wetenschappelijke debat te voeren."