'Water is olie van de toekomst', dus deze stuwdam leidt tot burenruzie

Vandaag proberen Ethiopië, Egypte en Sudan bij een overleg in Washington tot een oplossing te komen. Zijn de Nijllanden nog bij elkaar te brengen of is het hek van de spreekwoordelijke dam?

Het is in ieder geval geen eenvoudige kwestie. De Nijl is de langste rivier ter wereld en wordt gezien als de levensader van Egypte. De grootste steden bevinden zich rondom de rivier en zeker 90 procent van het drinkwater komt uit de Nijl.

Dat geldt eveneens voor zuiderbuur Sudan. In hoofdstad Khartoem komen de Witte en Blauwe Nijl samen. De laatstgenoemde ontspringt in Ethiopië en zorgt voor de meerderheid van de watertoevoer van de Nijl. Het is dus geen verrassing dat de Ethiopische autoriteiten willen profiteren van de waardevolle waterloop.

De Egyptenaren staan minder te springen om een Ethiopische stuwdam en hebben decennialang kunnen voorkomen dat in de bovenstroom van de rivier het water vastgehouden zal worden. Stevige taal en militaire dreigementen vanuit Caïro weerhield Addis Abeba daar lange tijd van.

Dwarsliggen

Dat de dam er nu tóch komt, heeft Egypte deels aan zichzelf te danken, legt hoogleraar waterbeheer Pieter van der Zaag in Spraakmakers uit. "Er bestond een initiatief van de Wereldbank om gezamenlijk op te trekken, zodat alle Nijllanden zouden profiteren van een dam in Ethiopië. Maar Caïro ging na tien jaar dwarsliggen."

Toen in 2011 tijdens de Arabische Lente de Egyptische president Mubarak werd afgezet en het land in een machtsvacuüm terechtkwam, greep Ethiopië haar kans en besloot de dam te realiseren. Inmiddels heeft Egypte de macht weer hersteld en staat het leger er sterk voor, vertelde de Nederlands-Egyptische politicoloog en journalist Mounir Samuel in het NOS-programma Met het Oog op Morgen.

Hij ziet tekenen van Egyptische of Sudanese bemoeienis met het project. Zo werd vorig jaar de hoofdingenieur doodgeschoten. "Het is onduidelijk wie er achter zat, maar het lijkt mij heel toevallig als het niets met de dam te maken heeft." De bouw liep in ieder geval vertraging op.

Ethiopië zet hoe dan ook door. In 2015 beloofde het de buurlanden al dat zij "geen enkele schade zouden oplopen". De dam is van groot belang voor het land, ziet Samuel. "Het zal hun energieopwekking verdriedubbelen. Ze willen de grootste energie-exporteur van heel Afrika worden." Premier Abiy staat er geharnast in: onlangs suggereerde hij dat de dam hem een gewapend conflict waard is.

Ook hoogleraar Van der Zaag ziet het belang. "De dam is voor Ethiopië een vorm van nation building. In de publieke opinie scharen Ethiopiërs zich massaal achter het project."

Geen nijlpaard meer

Een extra complicerende factor is de klimaatverandering. De Nijl bestaat volledig uit regenwater. Dat valt met name in het regenseizoen, dat aan het verschuiven is. Ook stijgt de temperatuur in de regio sneller dan elders, stelt Samuel. "Het sneller verdampen van Nijlwater versterkt dus de noodzaak om het water op te slaan."

3700 dammen gepland

De Grote Renaissancedam is slechts één van de 3700 nieuw geplande waterdammen ter wereld. Volgens het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) worden er vooral in gebieden met grote welvaartsgroei dammen gebouwd: Latijns-Amerika, Zuidoost-Azië en Sub-Sahara-Afrika. In combinatie met de toenemende watervraag en het toenemende -tekort groeit de kans op wateroorlogen, schreef het PBL vorig jaar.

Daarnaast heeft een dam een enorm effect op overstromingen in de regio, dat voor vruchtbare grond zorgt. Het effect weten we vrij nauwkeurig dankzij de Aswandam in Egypte. "Het doodt flora en fauna, waardoor er geen nijlpaarden en nauwelijks krokodillen meer voorkomen in Egypte. In plaats van slib uit de Nijl wordt het land vruchtbaar gemaakt met kunstmest." Al met al 'een ecologische ramp', volgens Samuel.

'Water is olie van de toekomst'

De politicoloog verwacht weinig van het overleg in Washington. "Egypte en Sudan zullen veel herrie gaan maken." Ook Van der Zaag heeft er een hard hoofd in. "Het is vooral een prestigekwestie. Het is voor Egypte moeilijk naar huis te gaan met een akkoord."

De grootste kwestie draait om het tempo waarmee het reservoir van de waterkrachtcentrale gevuld zal worden. Samuel denkt dat Ethiopië haar buren iets moet bieden, zoals een 'mooi prijsje' voor de elektriciteit die opgewerkt zal worden.

"Maar dat is een pleister op de wond voor de korte termijn. Ik verwacht de komende decennia een oorlog om het water. Het is de olie van de toekomst", zegt hij. "Het is survival of the fittest op hoog niveau."

Hoogleraar Van der Zaag ziet toch één lichtpuntje in het conflict. "De ironie is dat de drie landen nog nooit zoveel met elkaar onderhandeld hebben als de afgelopen vijf jaar. Je zou kunnen zeggen dat de kwestie - ondanks alle retoriek - de samenwerking heeft versterkt."