Kan het basisinkomen mensen uit de armoede trekken?

"Het basisinkomen is bedoeld voor iedereen die in Nederland woont", vertelt Alexander de Roo, voorzitter van de Vereniging Basisinkomen. "Het is een vast bedrag per maand, denk aan 1.300 euro. Het is onvoorwaardelijk, dus je krijgt het altijd, of je werkt of niet. Dat zou voor ouderen iets hoger, bijvoorbeeld 1.600 euro, kunnen zijn."

Geld is alleen nooit gratis. "We kunnen het basisinkomen betalen uit de huidige sociale zekerheid, toeslagen, heffingskortingen en aftrek voor de belasting", voegt De Roo toe. "Dat levert bij elkaar 230 miljard euro op. Dat is al een kwart van wat we ophoesten en dat is genoeg om iedereen 1.100 euro te geven. Meer dan 25% procent heeft het eigenlijk niet nodig, dus dan kan je de belasting verhogen voor die groep. Die betalen dan hun eigen basisinkomen."

Onderzoek

NRC publiceerde afgelopen week een aantal wetenschappelijke, Amerikaanse onderzoeken over het basisinkomen. Onderzoekers concludeerden dat de situatie van de proefpersonen met een basisinkomen nauwelijks veranderde. Een vergelijking met de V.S. valt alleen niet zomaar te maken. "Ze hebben er slechtere voorzieningen, zoals in de gezondheidszorg", vertelt Marcel Canoy, hoogleraar Gezondheidseconomie aan de Vrije Universiteit Amsterdam. "Burgers gingen dat basisinkomen ook uitgeven aan gezondheidszorg, dat is in Nederland niet nodig door de zorgpremie die we betalen.

Het probleem met dit soort onderzoeken is ook dat ze niet goed ontworpen zijn, vindt Canoy. "Zo'n onderzoek vindt plaats met maar een klein bedrag, een beperkte populatie of een te korte periode. Dan kun je geen positieve effecten verwachten. Ik ben daardoor een beetje huiverig om drastische conclusies te trekken uit dit soort onderzoeken."

Experiment Nederland

Gelukkig vond er ook een experiment plaats in Wageningen. Bosland noemt het een vertrouwensexperiment. "Geef mensen in de bijstand vertrouwen en vraag waar ze behoefte aan hebben. In een gesprek met bijstandscliënten werd mij verteld dat ze wel geld krijgen van de gemeente, maar dat er nooit iemand vraagt hoe het met ze gaat. Of wat ze nodig hebben om een stap verder te komen."

"Waar het uiteindelijk in mijn ogen om draait, is het begrip vrijheid", voegt Canoy toe. "Als je in Nederland een bijstandsuitkering krijgt, moet je aan allemaal vervelende eisen voldoen, zoals keer op keer solliciteren. Ik ben ervan overtuigd dat er inderdaad iets tegenover moet staan, maar dat dat niet door de overheid wordt bepaald. Het moet aan de mensen zelf zijn, maar er moet wel gemonitord worden." Canoy gelooft dat je met mensen in gesprek moet gaan. "Je bezorgt mensen anders alleen maar meer stress."

In het experiment in Wageningen hebben ze dit meegenomen en drie dingen gedaan. Bosland: "Ten eerste hebben we mensen vrijgesteld van sollicitaties, die vaak nep waren. Ten tweede hebben we een groep mensen extra begeleiding gegeven en ten derde hebben we een groep deels vrijgesteld van inkomsten die ze konden bijverdienen. Ze mochten 25% houden als bonus, als balans om uit de bijstand te komen."

Positieve resultaten

De conclusie van dit experiment was dat mensen de ondersteuning en het vertrouwen op prijs stelde. "Veel mensen kwamen vlugger uit de bijstand dan met traditionele methoden", vertelt Bosland. "Helaas is het experiment in 2020 gestopt. We hebben op eigen kracht deze succesvolle regeling doorgezet. De resultaten blijven positief en de mensen voelen zich gesteund." Canoy voegt er nog aan toe dat het geen experiment meer moet zijn, maar beleid moet worden.