Hoogleraar Ronald van Raak: waarden in samenleving veranderen, ook praten over wat ons bindt

Van Raak onderwijst 'Erasmiaanse waarden' aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, waar hij vorig jaar na 15 jaar terugkeerde. In die periode zijn de samenleving en studenten veranderd, zegt hij. "We vonden het niet nodig om over slavernij te praten en het koloniale verleden. Nu wel. Dat betekent dat bepaalde waarden aan het verschuiven zijn."

"We denken nu na over wat ons onderscheid, wat mensen en groepen verschillend maakt", zegt Van Raak, voormalig Kamerlid voor de SP. Hij vindt het belangrijk dat in 2023 de samenleving ook stilstaat "bij wat ons bindt".

Ideologische debatten

Volgens Van Raak is "schuring" nodig om tot waardebepaling te komen. Hij wil dat studenten daarom worden geconfronteerd met andere denkbeelden. "Op een universiteit kom je om te leren. Dat betekent dat je ook moet nadenken over je eigen vooroordelen. Je moet geconfronteerd worden met andere theorieën en manieren van denken.

Studenten "horen zichzelf te ontwikkelen door na te denken over wie je bent, je eigen vooroordelen en je te interesseren in andersdenkenden", zegt Van Raak. Hij vindt dat universiteiten dat aan studenten moeten uitleggen en ongemak niet per definitie uit de collegezaal moeten wegnemen.

De huidige generatie studenten is namelijk opgegroeid zonder ideologische debatten, stelt het voormalig Kamerlid. "De sociale media leidt er heel erg toe dat mensen hun eigen gemak en gelijk opzoeken. Dan is het moeilijker om geconfronteerd te worden met andere denkbeelden. Wat ook een rol speelt, is dat de afgelopen 25 jaar het ideologische politieke debat niet heeft plaatsgevonden."

"We hebben gedaan alsof grote problemen technisch moesten worden opgelost. Ondertussen hebben we een ideologisch marktbeleid gevoerd, wat ook geleid heeft tot heel veel bureaucratie en misstanden, zoals de toeslagenaffaire. We hebben een generatie zien opgroeien die nauwelijks met ideologische debatten is geconfronteerd."

Volkskrantcartoon 'intrigerend'

Van Raak ging in het radioprogramma ook in op een cartoon die afgelopen maand in de Volkskrant werd gepubliceerd en tot veel ophef leidde. In de cartoon werden FIFA-baas Gianni Infantino en Marokkaanse jongeren met de wereldbeker in de hand op een scooter afgebeeld. Critici vonden de karikaturen racistisch. Van Raak vond de cartoon "intrigerend" en "fantastisch". "Ik dacht: hier wordt FIFA-baas Infantino voor gek gezet."

Hij gaat verder: "De FIFA heeft een in mijn idee heel corrupt WK georganiseerd, wat in Marokko ontaarde in een volksfeest. Dat zag ik in de cartoon. Tegelijkertijd zag ik ook twee jongens op een scooter met de Marokkaanse vlag. Dat deed mij denken aan het volksfeest dat verpest werd door kleine groepen jongeren, die geweld gebruikten en intimideerden."

De tekening van cartoonist Jos Collignon "confronteerde" Van Raak vooral "met de vooroordelen die ik heb ten opzichte van de FIFA en jonge Marokkanen", zegt hij.

De hoogleraar vindt het "zonde" dat De Volkskrant na kritiek excuses maakte en de prent van de website verwijderde. "Wat volgens mij het probleem is, is dat er niet over gediscussieerd kon worden. Ik heb heel veel slechte cartoons gezien dit jaar, die mij niets deden. Ik vond dit een cartoon die mij op heel veel niveaus aan het denken bracht en daarom heel interessant."