Wat er gebeurt als je 'uitzonet': 'Je hersenen gaan door de wasstraat'

De hersenen dobberen in een waterige vloeistof

Frank vertelt over een nieuw neurowetenschappelijk onderzoek van het Amerikaanse MIT dat haar aandacht trok. "Ze hebben aangetoond dat slaapgebrek leidt tot slechtere aandacht - dat is op zich niet wereldschokkend", zegt ze. "Maar ze konden dat nu direct linken aan het schoonspoelen van je hersenen. Die liggen namelijk in een waterige vloeistof te dobberen, die als een soort schokdemper werkt."

Die vloeistof wordt voortdurend ververst, legt ze uit, maar vooral tijdens de slaap. "Overdag gebeurt het ook wel, maar ’s nachts gaat dat twintig keer zo snel. Dat is een van de belangrijkste functies van je slaap: je hersenen worden letterlijk schoongewassen."

Even uitzoomen = even schoonspoelen

Wie slecht slaapt, krijgt het moeilijker om die hersenspoeling goed uit te voeren. "Dat gaat dan veel langzamer, en moet overdag deels worden ingehaald", vertelt Frank. "De onderzoekers konden zelfs aantonen dat als je overdag na een korte nacht even wegvalt met je aandacht - zo’n moment dat je even uitzonet - dat precies samenvalt met het moment dat je hersenvloeistof wordt ververst. Zodra er weer nieuwe vloeistof is toegevoegd, heb je je aandacht terug. Dus als je even afwezig bent, worden je hersenen gewoon door de wasstraat gehaald."

Afvalstoffen opruimen

Wat er precies wordt schoongespoeld? "Tijdens het denken en doen ontstaan afvalstoffen in je hersenen", legt Frank uit. "Vergelijk het met een kamer die heel erg rommelig is. Dan duurt het langer om van de ene naar de andere kant te lopen. Zo is het in je hoofd ook: als die rommel, die afvalstoffen, niet wordt opgeruimd, kunnen de elektrische signalen niet meer goed doorgegeven worden."

Dat heeft ook gevolgen voor hoe flexibel je brein is. "De plasticiteit van je hersenen - dus het vermogen om te leren en je aan te passen - neemt af als je te weinig slaapt."

Geen vervanging voor een goede nacht

Hoewel de hersenen overdag dus een inhaalslag proberen te maken, is dat geen excuus om structureel te weinig te slapen. "Je hersenen kunnen wel wat compenseren, maar niet alles", zegt Frank. "Ze zetten dan overdag de zeilen bij om alles wat ze anders ’s nachts hadden kunnen doen, alsnog te doen. Maar het liefst laat je dat gewoon ’s nachts gebeuren - dan werkt het twintig keer zo efficiënt."