‘Strafrechters moeten schadevergoeding aan slachtoffers vaker toekennen’

Gevorderde schadevergoedingen kunnen in het strafproces worden afgewezen, toegekend of niet-ontvankelijk worden verklaard. In dat laatste geval zegt de rechter niet te kunnen oordelen over de schadevergoeding, bijvoorbeeld omdat de vaststelling van de vergoeding een te grote belasting van het strafproces is. In dat geval wacht de gang naar de civiele rechter, die oordeelt over conflicten tussen burgers en organisaties onderling.

Het Onderzoeksbureau analyseerde alle gepubliceerde strafzaken uit 2020 in hoger beroep, waarbij de schadevergoeding niet-ontvankelijk of deels niet-ontvankelijk werd verklaard, vanwege een te grote belasting van het strafproces. Het ging om 176 zaken, waarbij 230 benadeelden betrokken zijn. In deze strafzaken werd in totaal ruim 11,3 miljoen euro niet toegekend. Het totale bedrag is vermoedelijk hoger, omdat gemiddeld zo’n 5 procent van alle uitspraken gepubliceerd wordt. De gang naar een civiele rechter is voor slachtoffers en nabestaanden vaak duur. En een toegekende schadevergoeding wordt bij de civiele rechter, in tegenstelling tot bij de strafrechter, niet voorgeschoten door de Nederlandse staat.

‘Herstel en erkenning cruciaal’

Daarom is het volgens Rosa Jansen van Slachtofferhulp ,,heel belangrijk” dat strafrechters vaker oordelen over een gevorderde schadevergoeding. Jansen zegt dat het ,,enorm grillig” is of strafrechters een schadevergoeding toekennen. ,,Het gebeurt te vaak dat een rechter het oordeel over een schadevergoeding doorschuift naar de civiele rechter. Sommige strafrechters zeggen gewoon dat ze er geen verstand van hebben. Ik vind dat niet goed genoeg, een strafrechter op zitting zou toch voldoende toegerust moeten zijn op zijn taak. Daarom vinden wij dat de selectie van rechters hiervoor beter moet.”

Want, zegt Jansen, het toekennen van een schadevergoeding is voor slachtoffers erg belangrijk. ,,Herstel en erkenning is voor slachtoffers cruciaal. En daar hoort vaak een schadevergoeding bij. Dus als rechters daar niet over kunnen oordelen doet dat slachtoffers tekort. Niet alleen in hun rechten maar ook in hun herstel.” Een uitzondering zijn zaken die enorm complex zijn, stelt Jansen. ,,Maar over het algemeen schuiven rechters de beoordeling nog te vaak door. En dat kan anders.”

‘Het is één zaak’

In de podcast komt Monica Macintosch aan het woord, haar zoon Jeffrey werd in 2013 doodgeschoten. Haar kleinzoon was twee jaar oud toen zijn vader werd vermoord. Ze wil een schadevergoeding, omdat dat haar kleinzoon kan helpen de traumatische gebeurtenis te verwerken. De rechter stelde niet te kunnen oordelen over de gevorderde schadevergoeding, omdat het te ingewikkeld was. Monica Macintosh kan nu nog naar de civiele rechter stappen. ,,Voor mij voelt het heel vreemd: het is één zaak, dus waarom kan de strafrechter daar geen oordeel over vellen? Opnieuw naar de rechter voor de schadevergoeding brengt alle emoties weer terug. Ik denk niet dat ik dat aan kan.”

De Raad voor de Rechtspraak laat weten dat het strafproces primair een strafproces is tegen de verdachte en geen civiel proces. De Raad ziet dat tegenwoordig steeds vaker omvangrijke en complexe vorderingen worden ingediend door gespecialiseerde advocaten, en zegt dat dan een reële kans bestaat dat zo’n vordering niet-ontvankelijk wordt verklaard. De Raad voor de Rechtspraak noemt strafrechters ,,deskundig” voor de eenvoudige civiele procedure binnen het strafrecht, maar geeft aan dat het strafrecht momenteel niet is ingericht om tegelijkertijd een volwaardig civiel proces te laten plaatsvinden.

Het Onderzoeksbureau is een podcast van Omroep WNL, waarin journalisten Sandra van den Heuvel en Bram Endedijk elke twee weken duiken in een wereld van misdaad of misstanden. De twintigste aflevering van Het Onderzoeksbureau over schadevergoedingen is te beluisteren via Spotify, Apple of de podcast-app van de NPO.