Mensen met synesthesie zien de wereld anders: 'Associëren dingen direct met een kleur of smaak'

Zintuigen 

"Bij mensen met synesthesie zijn zintuigen op een aparte manier met elkaar verbonden", legt Van Leeuwen uit. "Een prikkel roept meteen een extra ervaring op die voor de meeste mensen niet bestaat." Dat kan betekenen dat muziek kleuren of beweging oplevert, dat letters een vaste kleur hebben, of dat woorden een smaak opwekken.

Muziek kan voor iemand een continue stroom aan kleurpatronen oproepen. Anderen zien zigzags, bewegingen of juist alleen een toonsoort in kleur. En geen mensen ervaren synesthesie hetzelfde: "Daar kun je goede discussies over hebben, haha. Zo van: mijn maandag is echt niet jouw maandag", zegt Van Leeuwen lachend.

'Ik dacht dat iedereen het had'

Opvallend genoeg ontdekte Van Leeuwen zelf pas op haar twintigste dat haar manier van waarnemen een naam had. "Ik wist wel dat ik letters kleuren ervoer, maar ik wist niet dat het een naam had. En ik dacht dat iedereen dat zo zag." Haar broer heeft het ook. "Het is erfelijk, al hoeft de vorm niet exact dezelfde te zijn. Tussen generaties is het ongeveer 40% van de familieleden die het dan ook heeft."

Bij haarzelf werkt het alleen bij geschreven tekst. "Donderdag is bruin. Vier is mooi rood. December heeft voor mij vooral de kleuren van de letters, dus niet per se een specifieke kleur." Dat kan soms tot praktische voorkeuren leiden: "Britse spelling vind ik fijner, omdat de O en de U naast elkaar voor mij mooier kleuren dan O en E."

Kan het ook lastig zijn?

De meeste mensen ervaren synesthesie niet als probleem. Maar bij een kleine groep kan het afleiden, bijvoorbeeld bij kinderen die rekenen met gekleurde cijfers: "Dan is één geel en twee blauw, maar drie is niet groen - en dat kan verwarren." Sommigen ervaren juist voordelen. Een luisteraar schrijft dat synesthesie helpt bij het onthouden van woorden en examens, omdat elk woord een soort kleurencode heeft. Oud-minister en natuurkundige Robbert Dijkgraaf vertelde eerder al in Kijken in de Ziel dat ook hij synesthesie heeft: hij ziet cijfers en formuleonderdelen als kleuren.

Nieuw onderzoek: van verbeelding tot prikkelgevoeligheid

Van Leeuwen is een groot onderzoek gestart naar de samenhang tussen synesthesie, prikkelgevoeligheid en mentale voorstellingskracht. Sommige mensen kunnen bijvoorbeeld een appel haarscherp in gedachten zien, anderen helemaal niet. "Dat zegt iets over hoe sterk je brein uit zichzelf beelden kan maken." Die balans tussen interne beelden en externe prikkels is interessant, zegt ze: "Als verwachtingen en prikkelverwerking niet goed samenwerken, kun je zelfs gaan hallucineren. Synesthesie zit ergens tussen die processen in. Dat willen we beter begrijpen."

Voor het onderzoek zijn 800 tot 1000 deelnemers nodig: mensen mét synesthesie, mensen die sterk of juist nauwelijks kunnen visualiseren, én vooral heel veel controlegroep-deelnemers. Aanmelden kan via tessavanleeuwen.nl.