Meer preventie nodig tegen discriminatie binnen de overheid: 'Het ruïneert mensenlevens'

Joyce Sylvester, voorzitter van de commissie, licht het probleem toe. "Discriminatiebestrijding heeft op zich een hoge prioriteit, maar we merken dat het in de praktijk nog steeds veel voorkomt. Het ruïneert mensenlevens en kost de samenleving heel veel. Neem nou zo'n toeslagenaffaire. Daar zijn we 9 miljard aan kwijt om alles te onderzoeken? Wat is daar nou gebeurd? Dus wij zeggen: actief bestrijden, proactief. Maar daarnaast ook niet alleen het discriminatieverbod uitvoeren. De overheid is ook verplicht om mensen gelijk te behandelen. Daarom zeggen wij in dit rapport: voer een gelijke behandelingsplicht in."

De commissie constateert dat discriminatie binnen de overheid vaak onbewust plaatsvindt en structureel is verankerd in systemen en regels. "Je ziet bijvoorbeeld grenscontroles. Wie wordt er uit de rij gepikt? Zo kan je talloze voorbeelden noemen van publieke dienstverlening waarin de overheid discrimineert. Het gaat niet altijd bewust. Ambtenaren gaan niet naar hun werk om te discrimineren, het zit vaak onbewust in de systemen", aldus Sylvester.

Preventie

Preventie staat volgens haar centraal: "Wij willen dat je mensen gelijk behandelt en dat je vooraf bij wet- en regelgeving en beleid nadenkt: is dit geldig voor iedereen? Benadeelt het niet vrouwen, mensen van kleur, mensen met een handicap? Het gaat om artikel 1 breed, alle gronden. De overheid moet er gewoon zijn voor iedereen."

Hoe dat in de praktijk kan? "Je kunt bij het ontwerpen van wetten al goed nadenken: als ik dit beleid zo vormgeef, is het dan nadelig voor jongeren, of kunnen mensen met een handicap nog wel aan hun huis komen? In andere landen gebeurt dat al, zoals in Engeland en Ierland met hun Public Sector Duty Act. Zij toetsen jaarlijks of er discriminatie voorkomt en hoe ze dat kunnen voorkomen. Wij willen dat Nederland ook structureel zo’n aanpak krijgt."

Ambtenaren

Maar hoe zorg je ervoor dat het gedrag van ambtenaren verandert? "We hebben onderzoek gedaan naar de omvang en oorzaken van discriminatie. Iedereen loopt rond met beelden. Wat is je opvatting over vrouwen? Sommige mensen denken dat vrouwen achter het aanrecht horen. Als je dat denkt en je gaat naar je werk, neem je dat mee. Daarom zeggen wij: zorg dat dit in je werk niet gebeurt, dat het niet mag en dat je elkaar erop kunt aanspreken."

Aanpak

De commissie stelt voor om dit stapsgewijs in te voeren. "We moeten eerst het bewustzijn verhogen. Drie kwart van de gemeenten ziet discriminatie nog niet als een issue. Daarom willen we het eerst op de agenda zetten, daarna verplichten en dat organisaties gelijke behandeling kunnen aantonen. Wie dat niet doet, moet verantwoording afleggen, cijfers inleveren en wordt aangesproken. Je kunt het vergelijken met de aanpak van het vrouwenquotum. Je moet uitleggen waarom je te weinig vrouwen in de top hebt. Zo willen we het over de hele linie", zegt Sylvester. "Want Nederland is daar hard aan toe."