Zo gaan we (al eeuwen) om met rampen

Lotte Jensen is hoogleraar literatuur en cultuurgeschiedenis aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Zij doet met een team onderzoek naar rampen uit de Nederlandse geschiedenis. De teamleden kijken naar verschillende tijdvakken, zodat ze een langetermijnperspectief kunnen ontwikkelen op de vraag: wat doet rampspoed met een samenleving?

De hoogleraar had niet kunnen voorspellen dat ze tijdens het onderzoek zelf ook een ramp zou meemaken. "Schrikken, maar ook super interessant, omdat je ziet hoe de historische kennis juist nu ook relevant wordt." Toen de coronacrisis hier begon, hadden Jensen en haar team het gevoel dat ze konden voorspellen wat er ging gebeuren, op grond van hun historische gegevens.

Coronalied

Zo zagen ze dat liederen een eeuwenoude manier was om rampen te verwerken en toen Jensen dacht, het wordt tijd voor een benefietlied, was er nog geen week later het coronalied. Ook vervult de vorst door de jaren heen een hele belangrijke bindende rol bij rampspoed, dus het team had al voorspeld dat koning Willem Alexander het land zou gaan toespreken.

Een ramp brengt het beste in de mens naar boven

Zou Jensen hierdoor ook kunnen voorspellen wat ons de komende periode te wachten staat? Wat bij haar onderzoek, maar ook bij andere onderzoeken opvalt, is dat een ramp het beste in de mens naar boven brengt. Tenminste, in het begin.

"De eerste impuls is dat mensen sterk solidair worden met elkaar, maar naar verloop van tijd komt de komen de vragen. 'Waar ligt de schuld, wat is de oorzaak van de ramp en waar ligt de rekening?'" aldus Jensen. De solidariteitsfase na een ramp heeft dus helaas maar een beperkte houdbaarheid.

De rekening voor de wederopbouw

Aan het begin van de coronacrisis zag je volgens Jensen ook echt die solidariteit. "Een enorm gevoel van dankbaarheid richting het zorgpersoneel en de drang om elkaar te willen steunen. Het besef dat je in een crisismoment er echt samen doorheen moet omdat het iedereen treft." Maar wat gebeurt er als de houdbaarheidsdatum van die solidariteit bereikt is? Dan komt volgens Jensen de vraag: Bij wie ligt de rekening voor de wederopbouw? "We zien in de geschiedenis dat er veel sociale onrust kan ontstaan na een crisis, omdat het ongelijkheden blootlegt. Sommige groepen worden harder getroffen dan anderen."

Sommige historici worden volgens Jensen daardoor bijna activistisch door te zeggen, we moeten het moment van solidariteit zo lang mogelijk zien vast te houden. Die oproep wordt ook nu weer gedaan.

Download de NPO Radio 1-app

Met onze app mis je niks. Of het nou gaat om nieuws uit binnen- en buitenland, sport, tech of cultuur; met de NPO Radio 1-app ben je altijd op de hoogte. Download 'm hier voor iOS en hier voor Android.