Rutte kan premier blijven, maar formatie wordt moeilijk

Het ligt voor de hand dat de VVD gaat regeren met het CDA en D66, maar volgens de exitpoll komen die drie partijen zeven zetels tekort voor een meerderheid. Er lijken maar twee mogelijkheden om met een vierde partij aan een meerderheid te komen: met GroenLinks of met de PvdA. Met de ChristenUnie erbij hebben VVD, CDA en D66 waarschijnlijk net geen meerderheid.

Theoretisch is ook de voorkeur van GroenLinks-leider Klaver mogelijk: een kabinet van de linkse partijen GroenLinks, PvdA en SP met het CDA en D66. Zo'n vijfpartijenkabinet heeft in de Tweede Kamer 83 zetels.

CDA-leider Buma heeft in de campagne echter duidelijk gemaakt dat hij weinig tot niets voelt voor regeren met links. Ook D66-leider Pechtold zal daar weinig voor voelen. Bovendien is het zeer de vraag of de SP de concessies zal willen doen, die voor de vorming van een kabinet noodzakelijk zijn.

Ook een vierpartijenkabinet-Rutte met GroenLinks of de PvdA wordt moeilijk. Dat de PvdA na vandaag nog wil regeren, geldt als zeer onwaarschijnlijk. De PvdA wil het liefst herstellen in de oppositie. Helemaal uit te sluiten is het niet: ook het CDA ging na zijn historische nederlaag in 2010 meeregeren, nadat partijleider Maxime Verhagen eerst de indruk had gewekt dat hij niet mee zou doen. Maar voor de PvdA zou deelname aan een centrumrechts kabinet wel heel erg in strijd zijn met wat veel (potentiële) PvdA-kiezers van de partij verlangen.

Blijft over een kabinet-Rutte met GroenLinks. Klaver maakte in de campagne duidelijk dat hij een kabinet met de VVD niet uitsluit, maar de programmatische verschillen met die partij en het CDA zijn groot. Regeren met rechts houdt voor GroenLinks, dat nog nooit deel uitmaakte van een kabinet, een groot risico in. Een van de oorzaken van het dramatische verlies dat GroenLinks in 2012 leed, was dat de partij het kabinet-Rutte I had geholpen aan een meerderheid voor de Kunduz-missie in Afghanistan.

Omgekeerd zullen ook VVD en CDA niet enthousiast zijn over samenwerking met GroenLinks. In 2010 onderhandelde Rutte met PvdA, D66 en GroenLinks over 'paars plus'. Er was 'chemie' tussen Rutte en GroenLinks-leider Femke Halsema, die zich minder links opstelde dan Klaver, maar toch kwam het kabinet er niet.

De onderhandelingen liepen vast nadat was gebleken dat de VVD-leden en -kiezers een kabinet met links absoluut niet zagen zitten. Rutte werd door de partijbestuurders onder druk gezet zulke hoge eisen aan zo'n coalitie te stellen, dat de onderhandelingen strandden. Vervolgens werd een minderheidskabinet met het CDA gevormd, met gedoogsteun van de PVV.

Een minderheidskabinet kan nu ook de uitkomst worden. Extra complicatie is dat VVD, CDA en D66 ook in de Eerste Kamer geen meerderheid hebben. Ze zullen dan dus in beide Kamers op zoek moeten naar wisselende meerderheden.

Het beeld zou veranderen mocht blijken dat de ChristenUnie VVD, CDA en D66 toch aan een meerderheid kan helpen. Dat zou wel betekenen dat kwesties die voor D66 belangrijk zijn, zoals de automatische donorregistratie en 'de voltooid-levenwet' in de ijskast moeten, tenzij CDA en ChristenUnie ermee akkoord zouden gaan deze zaken tot vrije kwestie te verklaren.