'Mevrouw Van der Plas leest nooit een boek'

Caroline van der Plas leest nooit een boek. "Geen tijd voor", gaf ze als antwoord op de vraag die NRC-Handelsblad haar stelde door welk boek ze was geïnspireerd. Ik moest de vraag en het antwoord even herlezen, omdat ik het niet kon geloven. Maar het antwoord bleef hetzelfde. "Ik lees geen boeken."

Al een kwart eeuw reis ik langs scholen, pabo's, universiteiten, bibliotheken en symposia om over boeken te vertellen. Niet alleen over mijn eigen boeken, maar ook over het lezen van boeken in het algemeen. Lezen maakt je wereld groter. Dat weten we allemaal. Maar boeken maken ook jezelf groter. Je leert meer woorden kennen, je stelt jezelf vragen die nooit eerder bij je waren opgekomen, je begeeft je in situaties die je voorheen niet kende. Met boeken rek je jezelf als het ware iets op. En dat komt de wereld ten goede. Je stapt over drempels heen, je kijkt achter voordeuren, je luistert naar stemmen die je anders nooit zou horen. Boeken hebben mij geleerd dat de grenzen niet eindigen bij de muren van mijn huis.

Boeken hebben me ook geleerd dat de geschiedenislessen op school verre van volledig zijn geweest. Ik haal die lessen nu in met 'Wij slaven van Suriname' van Anton de Kom, met 'De vloek van de nootmuskaat' van Amitav Ghosh, met de boeken van Rodaan al Galidi, Bell Hooks, Colson Whitehead en Ghayath Almadhoun. Al valt de geschiedenis natuurlijk nooit in te halen, maar wel te herschrijven. Daarom zit ik samen met de hoofdpersonen van de boeken die ik lees in scheepsruimen, in kerkers, in een ondergrondse spoorlijn, word ik verdreven van mijn eigen land, en ervaar angst voor de groep mensen tot wie ik zelf behoor. Ik blijf desondanks lezen, omdat die verhalen mijn geweten groter maken, mijn schaamte, mijn kennis, mijn waarheid, mijn besef.

Door te lezen kan ik mijn gedachten en gedrag herijken. Dat lukt alleen als je naar plaatsen gaat die je aan het wankelen brengen, niet door telkens de bevestiging te zoeken. Mevrouw Van der Plas leest nooit een boek en vertelde dat ze tijdens haar campagne Urk en Staphorst had aangedaan. Waarmee ze haar onwil toont om uit haar eigen verhaal stappen.

Toen ik nog bij de dierenambulance Amsterdam vrijwilligerswerk deed, ging ik op een dag met een collega collecteren. We hadden voor de auto een mooie plek op de Dam uitgezocht. Maar na een uur was de collectebus nog altijd leeg. Geen van de goedbedeelde Bijenkorfbezoekers had een muntje voor de dieren over. Omdat mijn collega in Zuidoost woonde togen we op haar aanraden naar het Bijlmerplein. Misschien hadden we daar meer geluk. We waren nog niet uitgestapt of de mensen kwamen ons met hun portemonnees en pasjes al tegemoet.

Alle culturen, alle leeftijden, alle opleidingsniveaus, rond de dierenambulance bestond geen wij-jij, maar was het ons. Drie jochies op fietsjes kwamen vlak voor mijn voeten slippend tot stilstand, ze haalden dertig cent uit hun trainingsjasjes en verontschuldigden zich, omdat het zo weinig was. Een vrouw uit de bijstand trok een tientje tevoorschijn. Ik stopte het terug in haar portemonnee, maar ze stond erop omdat de dieren het harder nodig hadden dan zij. Iemand kwam met koffie. Iemand met roze koeken. Er was vriendschap, saamhorigheid, plezier op een plek die vaak negatief in het nieuws komt en waarop niet-lezers, niet-luisteraars, hun mening en hun stem baseren.

De Vanderplassen die denken dat ze zonder boeken de wereld wel kunnen begrijpen. Ze hebben het mis, alleen weten ze dat niet, omdat ze geen boeken lezen. Ik ga komende maand weer verder met mijn missie: kinderen vertellen dat je groeit van boeken. Van Limburg tot Friesland, twintig dagen het land door tot aan Kerstmis. Het lijkt wel campagnetijd, maar dan niet polariserend, maar evenariserend.

Ik wens iedereen een mooie leesdag toe.