Stikstof veroorzaakt kalkgebrek bij jonge vogeltjes

Verzuring door zwavel en stikstof

De ‘oude vorm’ van zure regen betrof uitstoot van onder andere zwaveldioxide uit de industrie. Die uitstoot was met name in de jaren zeventig van de vorige eeuw tot grote hoogte gestegen. Die uitstoot is aangepakt, waardoor zelfs wel eens smalend wordt gezegd dat zure regen een verzinsel was van de milieubeweging. Maar ondertussen zorgt de uitstoot van stikstof, met name uit de landbouw, voor een voortdurende vermesting en ook zuring. En die stikstofuitstoot neemt de laatste jaren weer toe!

Bossen aan het junkfood

Arnold van der Burg vergelijkt de natuur onder die hoge stikstofuitstoot met een junkfoodconsument: het vele stikstof - een essentiële bouwstof voor plant en dier – jaagt de groei van planten aan, maar veel andere essentiële voedingsstoffen ontbreken. Daardoor missen bijvoorbeeld eikenbomen bepaalde aminozuren (bouwstenen van eiwitten) en sterven ze nu massaal af.

Een tweede effect van het stikstofoverschot is dat er zuur wordt gevormd. Dat zuur lost kalk in de bodem op, dat daardoor uitspoelt. In de tweede helft van de vorige eeuw is op die manier al een enorm kalktekort ontstaan, dat nooit is aangevuld. Nu wordt dat alleen maar weer erger. De gevolgen ziet Van der Burg in de nestkasten waar hij onderzoek mee doet: mezenkuikens breken hun poten of ze krijgen pootjes die haast van rubber lijken, als gevolg van een ernstig kalktekort.

Kraan dicht en dweilen

Volgens Van der Burg moeten er twee dingen gebeuren. Ten eerste moet ‘de kraan dicht’ waar het de overmatige uitstoot van stikstof betreft. ‘Het is op dit punt allang geen vijf voor twaalf meer, het is al twee of drie uur!’, stelt hij. Omdat er al zoveel schade is aangericht, moet er ook herstelwerk worden gedaan. ‘Ik zou het liefst een groot experiment opzetten met het bekalken van de bossen op de hoge zandgronden’, zegt de onderzoeker. Met een uitgekiend mengsel van kalk en andere essentiële elementen, moeten we kijken of we de tekorten in de bossen weer kunnen aanvullen. Het is vooral zoeken naar geldschieters die zo’n experiment aandurven.

Van der Burg noemt de problemen rond de stikstofuitstoot erger dan de klimaatverandering: "Klimaatverandering, dat gaan wij als mensen direct voelen. De stikstofuitstoot is 'alleen maar' een probleem van de natuur. Maar ondertussen is dat probleem wel gigantisch geworden. Het is in de bossen op bijvoorbeeld de Veluwe al heel stil aan het worden. Vogels verdwijnen bij gebrek aan voedsel, want ook slakken en insecten verdwijnen bij gebrek aan kalk! En anders dan het klimaatprobleem, is de stikstofuitstoot vooral een Nederlands probleem. Door al ons gesleep met veevoer over de wereld zitten we hier met een bizar overschot aan voedingsstoffen."

Tip: Mocht je de vogels in je tuin aan extra kalk willen helpen, dan kun je goed uitgekookte en fijngestampte eierschillen geven. Geef nooit melk!

Elke zondagochtend hoor je in Vroege Vogels op NPO Radio 1 nog meer over de natuur in Nederland en ver daarbuiten. Het programma wordt elke zondag uitgezonden tussen 7.00 en 10.00 uur.