Politie kocht peperdure cryptofoons met een achterdeurtje

Dit blijkt uit geheime documenten die Argos heeft ingezien. Het gaat om de mobilofoon met spraakversleuteling Ascom SE 660 Crypto die onder meer door de Nederlandse politie en de Koninklijke Marechaussee werd gebruikt. De bedoeling was dat niemand kon meeluisteren, maar nu blijkt dat Nederland en andere landen een versie kregen waar stiekem een achterdeurtje in zat, zodat de Amerikaanse afluisterdienst de NSA de communicatie kon afluisteren. Het zou in het geval van Nederland gaan om honderden exemplaren.

Het achterdeurtje heeft direct te maken met Operatie Rubicon. Deze enorme inlichtingenoperatie werd dit jaar werd onthuld door de ZDF, The Washington Post, de Zwitserse televisie en Argos. De CIA en de Duitse Bundesnachrichtendienst (BND) bleken in het diepste geheim het Zwitserse bedrijf Crypto AG op te hebben gekocht: dé wereldmarktleider op het gebied van veilige, versleutelde communicatie. Door afgezwakte versleutelingsalgoritmes toe te passen konden de Duitsers en Amerikanen vanaf 1970 decennialang op grote schaal meeluisteren met overheden in meer dan honderd landen.

Nederland profiteur en slachtoffer

Nederland profiteerde mee van deze operatie en maakte deel uit van een geheim Europees afluistergenootschap (‘Maximator’), maar blijkt nu tegelijk ook slachtoffer van het afluisterprogramma. Crypto AG leverde namelijk ook afgezwakte versleuteling voor de mobilofoons van Ascom en deze werden onder andere besteld door de Nederlandse politie. Uit het CIA-evaluatierapport van Operatie Rubicon blijkt dat Nederland uitsluitend Ascom-apparaten kreeg met een achterdeurtje.

De Duitsers maakten hier ruzie over met de Amerikanen. De CIA en de BND hadden aanvankelijk afgesproken dat onkraakbare apparaten alleen mochten worden verkocht aan vier partijen: grote banken en de overheden van Duitsland, Zwitserland en Zweden. Alle andere klanten moesten een versie met een achterdeurtje krijgen. De Amerikanen weigerden halsstarrig om Frankrijk en Nederland aan de vier uitzonderingen toe te voegen. Iets wat de Duitsers vurig hebben bepleit omdat de banden van Duitsland met Nederland en Frankrijk steeds sterker werden. ‘Om aan deze landen kraakbare encryptie te leveren kon gezien worden als strijdig met de politieke ontwikkelingen’, aldus de documenten. Toch hielden de Amerikanen voet bij stuk.

De peperdure mobilofoon SE 660 Crypto werd vooral verkocht aan politieorganisaties, legeronderdelen en geheime diensten. In Nederland waren dat in ieder geval de Brigade Speciale Beveiligingsopdrachten, de Dienst Koninklijke en Diplomatieke Beveiliging, het Korps Landelijke Politiediensten, de Centrale Recherche Informatiedienst, het Landelijk Rechercheteam en de Dienst Technische Ondersteuning Opsporing. Evenals het Joegoslavië Tribunaal in Den Haag, dat destijds door de Nederlandse politie werd ondersteund. Een goed geïnformeerde bron in Zwitserland vertelt aan Argos dat Nederland minimaal 625 van de apparaten gekocht heeft.

Argos heeft geprobeerd dit aantal te verifiëren bij de politie en de marechaussee. De politie heeft de aantallen (tot nu toe) niet kunnen achterhalen. Een woordvoerder van het Ministerie van Defensie geeft aan de marechaussee ongeveer 150 exemplaren van de Ascom SE 660 Crypto in gebruik heeft gehad. De Brigade Speciale Beveiligingsopdrachten (BSB) van de marechaussee heeft het apparaat van 1997 tot 2008 gebruikt. Uit een originele rekening die Argos heeft kunnen inzien blijkt dat een setje van twee mobilofoons met kabels en randapparatuur omgerekend ruim 10.000 Euro kostte.

Hoewel niet bekend is of en in hoeverre de Amerikanen gebruik hebben gemaakt van de Nederlandse achterdeurtjes, zijn er allerlei situaties denkbaar waarin dit belangrijke informatie heeft kunnen opleveren. Politiewetenschapper Jaap Timmer van de VU kan tal van operaties bedenken waar de Amerikaanse inlichtingendiensten interesse in gehad zouden kunnen hebben. ‘Je kunt je voorstellen dat als je een persoon beveiligt van een andere mogendheid, ambassadeur of een politicus, die in Nederland op bezoek is waar zo'n Amerikaanse inlichtingendienst bijvoorbeeld in geïnteresseerd is om even te kijken wat ie allemaal doet en wie die ontmoet. Dan is het handig om te als je even kan meeluisteren met communicatie van het DKDB om te weten waar je wezen moet. Dat zou ook kunnen zijn geweest bij de beveiliging van Nederlandse diplomaten in het buitenland, vooral als dat een crisisgebied is zoals Afghanistan of Irak.’

'Actuele waarde'

SP-Tweede Kamerlid Ronald van Raak stelde eerder Kamervragen over Operatie Rubicon en het geheime Europese afluistergenootschap ‘Maximator’. In reactie op de Argos-uitzending zegt hij: ‘Dit zijn buitengewoon belangrijke onthullingen die laten zien hoe Nederlandse diensten voor veel geld materiaal kochten waarmee ze juist werden afgeluisterd. Het werpt een nieuw licht op de manier waarop vermeende bondgenoten met elkaar om gingen, maar heeft ook grote actuele waarde. Meer dan ooit zijn overheden en diensten in ons land afhankelijk van materiaal uit bijvoorbeeld de Verenigde Staten of Israël, waarvan we bijna zeker moeten aannemen dat dit voor ons verre van veilig is. Over deze zaak zal ik opnieuw opheldering vragen, waarbij de regering niet kan wegkomen met het antwoord dat het hier zou gaan om staatsgeheimen.’

Wil je meer weten? Lees het artikel 'In het spiegelparadijs van de geheime diensten' op de website van Argos, met daarin extra achtergronden.

Meer journalistiek speurwerk?

Argos is het onderzoeksjournalistieke programma van de VPRO en HUMAN. Je hoort Argos op zaterdag van 14.00 tot 15.00 uur op NPO Radio 1. Terugluisteren kan via je favoriete podcastapp of via de website van Argos. Volg Argos ook via Facebook, Twitter en Linkedin.