Je brein en je DNA zeggen vaak minder over je dan je denkt

Het verzamelen van hersenen klinkt als een hobby van iemand met een psychische aandoening. Maar Franz Joseph Gall verzamelde in de 18e en 19e eeuw geen hersenen omdat hij een beetje gaga was. Hij verzamelde hersenen om deze te onderzoeken en stond daarmee aan de basis van de frenologie. Die term betekent letterlijk 'leer van de geest', maar was grotendeels gebaseerd op de vorm van het hoofd en de hersenen.

"Gall was een briljant anatoom, misschien wel de beste van zijn tijd", vertelt neuropsycholoog Theo Mulder, die het boek De hersenverzamelaar schreef over Gall. Daardoor wist hij erg veel van de menselijke hersenen, zeker voor die tijd. Het was in Galls tijd normaal om de hersenen voor onderzoek in plakjes te snijden, "als een rollade tijdens Kerst".

Maar Gall was ervan overtuigd dat je een systeem niet kon begrijpen door het kapot te maken. Zijn aanpak kenmerkte zich daarom door "optillen, voelen, gebieden ontdekken en die langzaam vrijmaken, in plaats van het brein aan plakken te snijden".

De conclusies die hij uit zijn werk trok, bleken echter veel te verstrekkend. Zo dacht hij dat je door aan de schedel te voelen, conclusies kon trekken over iemands agressie, moordzucht of andere eigenschappen. Dat is meteen ook de reden dat Gall later in de vergetelheid raakte, en frenologie synoniem werd met pseudowetenschap.

Van frenologie naar DNA-tests?

Je zou denken dat dit soort dwalingen nu definitief tot het verleden behoort. Dat is nog maar de vraag. Je ziet de laatste jaren een sterke toename van tests waarmee mensen hun DNA in kaart kunnen brengen. Zo hopen ze meer inzicht te krijgen in hun afkomst, gezondheid en karakter.

The Economist vraagt zich in hun zusterblad '1843' deze maand af of zulke DNA-tests wel altijd zoveel beter zijn dan frenologie. Want stel dat jouw DNA voor 30 procent overeenkomt met dat van Zweden of Noren, ben je dan een Viking? Nee, het betekent slechts dat je genetisch materiaal voor een deel overeenkomt met mensen die tegenwoordig in die streken wonen.

Daarmee is niet gezegd dat DNA-tests onbetrouwbaar zijn, maar wel dat we geneigd zijn om er te veel in te willen lezen. Net als frenologen als Gall destijds deden met het menselijke brein.

NPO Radio 1 houdt je dagelijks op de hoogte over de laatste ontwikkelingen in de wetenschap

Maandag t/m vrijdag rond 16.20 uur in Nieuws en Co
Iedere werkdag van 02.00 tot 04.00 uur in Focus
En wanneer je maar wil in de podcast Focus Wetenschap