Magnetisme... we komen het in het heelal overal tegen. Hoe kan dat? En weten we eigenlijk überhaupt wat magnetisme is? Zoals wel vaker zit het allemaal verdraaid verwarrend in elkaar.

Te gast is René ten Bos, hoogleraar filosofie aan de Faculteit der Managementwetenschappen van de Radboud Universiteit. Daarnaast ook columnist voor onder meer het Financiële Dagblad en Filosofie magazine. En auteur van meerdere boeken waaronder Dwalen in het antropoceen en Extinctie. René ten Bos was daarnaast van 2017 tot 2019 Denker des Vaderland. En daar komt nu auteur van het boek 'De Coronastorm: hoe een virus ons verstand wegvaagde' bij.

Presentator Jacob de Vries gaat in gesprek met filosoof René ten Bos.

Kernfysici van onderzoeksinstituut CERN in Genève hebben weer een nieuw, onbekend deeltje ontdekt. Met deeltjesversneller LHC toonden ze een deeltje aan dat bestaat uit vier zogeheten quarks. en dat is bijzonder! Want quarks zijn normaal maar met z’n tweeën of drieën. Hens Zimmerman is gefascineerd.

Hersenwetenschappers treden op in televisieprogramma’s en 'theatercolleges' en verkopen in grote getallen populaire boeken over hersenfeiten. Is dit altijd al zo geweest? En hoe zat de relatie tussen hersenwetenschappers, de (nieuwe) media en het grote publiek vroeger in elkaar?

Dat heeft Flora Lysen uitgezocht voor haar promotieonderzoek. Zij is cultuurhistoricus aan de Universiteit van Amsterdam.

Socioloog Aspha Bijnaar is directeur van de Educatiestudio en projectleider van Musea bekennen kleur. Met haar bespreken we hoe we het onderwijs en onze musea kunnen veranderen. Hoe zorgen we ervoor dat daar niet alleen maar witte verhalen worden verteld?

Naast het corona virus is er nog een ziekte die honderdduizenden slachtoffers maakt. Maar dan al decennia lang. Wat de Malariaparasiet en de het corona virus gemeen hebben is dat beide nog geen vaccin hebben.

Internist-infectioloog bij het LUMC, Meta Roestenberg, werkt al jaren kei hard aan het maken van zo'n vaccin. En dat is gister beloond met de Heineken Young Scientists Award 2020. De jury ziet haar als iemand die de ontwikkeling van nieuwe vaccins en medicijnen voor malaria op onnavolgbare wijze heeft weten te versnellen. Wat maakt het zo moeilijk om een vaccin te vinden?

De boodschap van reggae, de muzieksoort afkomstig van Jamaica, is in deze tijd weer ongekend actueel. "Het is muziek geweest die schreeuwt om gelijkheid, die de aandacht vestigt op ongelijkheid en onrecht en dat speelt zich overal op de wereld", vertelt zanger Mitchell Brunings.

Hoe weten we waar we ons bevinden in die immer veranderende oneindige ruimte? Hoe krijg je een ruimteschip op Mars? Hoor het in deze aflevering van Zimmerman in Space.

Links:

https://stellarium.org/

De afgelopen maand is er onder andere op social media volop aandacht voor racisme. Denk bijvoorbeeld aan Instagram dat door gebruikers letterlijk op zwart ging. Maar hoe zit het eigenlijk met discriminatie in algoritmes? Afgelopen weekend ging een foto viral waarop een lage resolutie foto van Barack Obama door een upscaling algoritme omgezet werd naar een foto van normale kwaliteit. Het grote probleem is alleen dat Obama in het eindresultaat ook ineens een blanke man was geworden.

Amerikaanse wereldhits zoals Summertime en White Christmas vinden hun oorsprong in de joodse muziektraditie. Niels Falch ploos de muziekgeschiedenis uit in zijn promotieonderzoek onderzoek van ‘Oy to Joy: 1892–1945’. Grote Amerikaanse componisten werden gevoed door de Joodse muziek. Zodanig dat Niels zelfs een Joodse muziekstijl onderscheid.

Terug in de tijd naar 1977, het jaar van De Mens in het Heelal, GEOS en de eerste Landelijke Sterrenkijkdag. En de mens die het allemaal helder wist uit te leggen: Chriet Titulaer.

Van de Middellandse Zee tot aan de oevers van de Amu Darja in Turkmenistan. Van de zinderende hitte in de Egyptische woestijn, tot aan de vrieskou in het Kaukasus gebergte. Het oude Perzische Rijk was immens. Toch bestaan er over de geschiedenis van dit vroege wereldrijk nog altijd veel onduidelijkheden. Te gast is historica Uzume Wijnsma en zij brengt het eerste echte wereldrijk tot leven.

Een plant is niet zomaar een groen geval. Het lijkt misschien een saai en geworteld bestaan te leiden, maar niets is minder waar. Planten zijn veel complexer dan je misschien zou verwachten. In Focus vertelt botanisch filosoof Norbert Peeters over de bijzondere en geheime wereld achter planten...

Therapeuten ontwikkelen voortdurend nieuwe modellen en beloven daarmee hun resultaten te verbeteren, terwijl uit wetenschappelijk onderzoek al decennialang blijkt dat de nieuwe modellen niet effectiever zijn dan de oude, zo stelt systeemtherapeut Flip Jan van Oenen in zijn boek: ' Het misverstand psychotherapie'.

Van Oenen werkte meer dan dertig jaar in de crisisdienst van de ggz en promoveerde aan de VU. In de studio vinden zijn passie voor theater en de psychologie elkaar in een rode clownsneus.

Gratis versnellen door langs een planeet te reizen. Het klinkt bijna te mooi om waar te zijn. Hoe dat zit hoor je in deze aflevering van Zeemeermin eh... Zimmerman in Space.

Links:
https://academo.org/
https://www.kerbalspaceprogram.com/
https://www.pygame.org/

Kunnen we muziek gemaakt door kunstmatige intelligentie net zo goed vinden als muziek gemaakt door de menselijke hand? We leggen het voor aan Vincent Koops gepromoveerd in Computer Science en werkt iedere dag met Artificial Intelligence (AI) voor RTL. In zijn vrije tijd experimenteert hij met nieuwe soorten van AI om muziek mee te componeren, maakte hij door middel van AI een cover van de VPRO-gids en speelt hij graag gitaar.

Dinosaurussen zijn misschien uitgestorven, maar in onze verbeelding zijn ze springlevend. Te gast is paleontoloog Anne Schulp, onderzoeker bij museum Naturalis in Leiden en hoogleraar aan de universiteit Utrecht. Schulp onderzocht dinosauriërfossielen in Oman, en dinosaurusvoetsporen in Jemen. Ook leidde hij een groot project in Angola, wat onder meer de nieuwe dinosauriër Angolatitan opleverde. En in 2013 groef Schulp in Amerika een compleet skelet van een Tyrannosaurus rex op, die we in Nederland geadopteerd hebben onder de naam Trix.

Geluidswetenschapper Tjeerd Andringa van de Rijksuniversiteit Groningen praat in Focus over geluid en stilte. Door Corona is het stiller op straat, maar horen we misschien wel meer dan ooit. Veel mensen ervaren veel overlast van bepaalde geluiden. Hoe komt dat? En waarom kan de een er beter tegen dan de ander?

Astroseismologie: wat heeft Fuse met een tsunami te maken? Je hoort het in deze aflevering van de minst gediscontinueerde serie van NTR Focus Wetenschap, Zimmerman in Space.

Onderzoeker Jasper van Vught (Universiteit Utrecht) heeft meegewerkt aan het opstellen van het Nederlands Games Canon van het Instituut voor Beeld en Geluid. Wat zijn de criteria om in het canon terecht te komen? En hoe groot is de Nederlandse gamecultuur? Van Vught houdt zich daarnaast bezig onderzoek naar geweld in games. Zou hij zijn eigen kind schietspellen laten spelen?

Ligt de verantwoordelijkheid bij de boeren of kan toch de wetenschap de oplossing bieden?
Vannacht praten we over de oplossing van het stikstofprobleem met bioloog Henrik Barmentlo. Zijn onderzoek is zo beladen en politiek gevoelig dat we de locatie geheim moeten houden.
Barmentlo legt uit welke soorten stikstof er zijn, hoe hij de bron kan herkennen en bespreekt de mogelijke oplossingen.

Meer weten? Kijk woensdag 22:15 de aflevering ‘Stikstofvreters’ van De Kennis van Nu op NPO 2.

Zimmerman in Space behandelt in deze column een netelige luisteraarsvraag, die uitmondt in een boze verhandeling over de valse dichotomie. En waarom is zelfs Dieuwertje Blok boos? U hoort het in deze aflevering.

Gebruik luistertaal en mensen begrijpen je! Dat stellen Jan ten Thije, professor Interculturele Communicatie en onderzoeker Emmy Gulikers verbonden aan de Universiteit Utrecht.

Luistertaal is een vorm van communiceren waarbij beide sprekers een andere taal gebruiken, maar elkaar toch prima verstaan. We bespreken praktijkvoorbeelden en doen een gooi naar de toekomst. Worden de vreemde talen uit het onderwijs geschrapt en communiceren we dan via de tolk-functie van google?

Al meer dan twee maanden krijgen we geen handen meer, geen schouderklopjes en geen knuffels. Wat doet het gebrek aan fysiek contact met de mens? De 1,5 meter samenleving heeft er voor gezorgd dat veel meer mensen gedwongen ervaren hoe het voelt om fysiek contact te missen. Kan de wetenschap misschien een oplossing bieden?

Wijnand IJsselsteijn, professor mens- en techniek interactie aan de TU Eindhoven deed al onderzoek naar dit onderwerp ver voordat Corona het meest gebruikte woord in onze vocabulaire werd.

We experimenteren in de studio met alternatieve vormen van fysiek contact.

De eerste bewoners van de Lage Landen kennen wij vooral door de ogen van de Romeinen. Archeoloog Alexander van de Bunt verzet zich tegen dat beeld in zijn boek ‘Wee de overwonnen: Germanen, Kelten en Romeinen in de Lage Landen'. Wat Van de Bunt betreft zit onze geschiedenis vol "epic stuff, spannender dan Game of Thrones!"

Door zijn beeldende omschrijving leer je de Germanen, Kelten en Romeinen kennen. Langzaamaan wordt duidelijker dat globalisering en emigratie van alle tijden zijn.

Culinair historicus Carolina Verhoeven is gefascineerd geraakt door eten in tijden van rouw. Waarom is een Nederlandse begrafenis onlosmakelijk verbonden met een plak cake met een kopje koffie? En wat eten mensen eigenlijk in andere landen tijdens een uitvaart? Carolina heeft de begrafenisrituelen over de hele wereld van dichtbij ervaren.

We bespreken troosteten en begrafenistradities. Via de NPO Radio 1 app delen luisteraars intieme herinneringen. Rijstevlaai zonder slagroom, zwarte pruimenvla en de Turkse rouwtraditie.

Terug naar de schoolbanken met Zimmerman in Space. Probeer niet teveel naar die leuke klasgenoot te gluren tijdens deze virtuele natuurkundeles, anders snapt u nog steeds niets van Newton's wetten.

In de coronacrisis blijft één ding bijzonder goed werken: internet. Thuiswerken, sociale contacten, boodschappen laten bezorgen, het kan allemaal nog. Het gewone leven kan enigszins doorgaan dankzij onze snelle netwerken, die we eigenlijk nog maar kort hebben.

Wat als ons internet uitvalt? En hoe groot is de kans daarop? Daarover praten we met hoogleraar internetveiligheid Michel van Eeten.

'We worden sneller angstig van dingen die we niet kunnen zien', zegt toxicoloog en hoogleraar mariene ecologie aan de Wageningen universiteit Tinka Murk. Plastic op je bord hoeft niet je grootste zorg te zijn. 'Er is al veel verbeterd, waar vroeger de dooie vissen in de Rijn dreven heb ik er laatst een triatlon doorheen gezwommen'. Veel gaat goed, maar er zou zeker nog een hele boel beter kunnen Tinka heeft wel een idee hoe de Noordzee weer in oude glorie kan worden hersteld. Er moeten meer objecten komen op de bodem van de zee waarin dieren kunnen schuilen en voortplanten. Dan kunnen we misschien binnenkort zelfs weer kreeften van Hollandse bodem eten.

Columnist Hens Zimmerman buigt zich deze week over doelmatigheid en het waarom. Want als er iemand efficiënt werkt is het Hens wel. Dag en nacht repareert en monteert hij het geluid onder televisieprogramma’s, en tussendoor neemt hij ook nog eens een column op!
Waarom? Die vraag staat centraal in deze aflevering van Zimmerman in Space. Waarom u hier überhaupt naar luistert? Die vraag mag u zelf beantwoorden.

De coronacrisis heeft grote impact op de economie. Een sector die dat het meeste merkt is misschien wel de technologie. Ten goede en ten kwade. Want terwijl Nintendo en Amazon weglopen met de winst, moeten giganten als Airbnb en Uber proberen te overleven in een wereld die ze niet meer nodig heeft. Technologie biedt ook oplossingen: zo kunnen studenten inmiddels virtueel afstuderen en bezorgen drones medicijnen aan de mensen die ze het meeste nodig hebben. Waar kan technologie helpen en waar liggen de risico's?

Jacob de Vries praat met tech-expert Tjitze Zijlstra over tech in tijden van corona.

Het beloofde een groot feest te worden. Voor het eerst sinds de jaren '80 mocht Nederland gastheer spelen. Maar zoals bij alles gooit corona roet in het eten. Het Songfestival kan voor het eerst in 65 jaar niet gevierd worden.

Bij Focus nemen we de gelegenheid terug te kijken op de momenten die het Songfestival maakten wat het is. Van de historische eerste editie tot de politieke opstootjes, van de stijve performances van de jaren 50 tot de spectaculaire shows van nu. Musicoloog en Songfestival-fan Marjolein Wellink gidst je door de kleurrijke geschiedenis van dit verbindende muziekspektakel.

Terwijl in Nederland en de rest van Europa langzaamaan maatregelen worden versoepeld, dreigt het coronavirus vooral in armere landen een regelrechte ramp te worden. Veldepidemioloog Amrish Baidjoe maakt zich daar grote zorgen over. Vaccinatieprogramma's lopen vertraging op, distributiesystemen van medicijnen storten in, om nog maar niet te spreken over tekorten aan artsen en ziekenhuisbedden.
Wachten op perfectie is de vijand van al het goede, vindt Baidjoe, en daarom moeten we nu meteen ingrijpen.

Walsjes, hoge pruiken en diepe decolletés. Operette, de lichte vorm van opera met meer ruimte voor ironie en erotiek! Vooral bij de Franse vliegen de schunnige grappen om je oren. Hoe kan het dat dit genre in de vergetelheid is geraakt na jaren van gigantisch succes in de 19de eeuw?

Historica en sopraan Veerle Driessen is groot liefhebber van operette. Ze zingt het, ze bezoekt en deed onderzoek aan de Radboud Universiteit Nijmegen naar het belang en de betekenis van de Franse operette in Amsterdam in de 19de eeuw. Ze ziet ruimte voor revival of the operette en zingt live op NPO Radio 1 een prachtig stuk, in het Nederlands!.

Superclusters. Behalve de vele melkwegstelsels, die we in het voor ons zichtbare heelal onderscheiden, blijkt het heelal ook superstructuren te bevatten. Met daartussen weer gebieden van relatieve leegte. Hoe zit dat?

Buckminsterfullereen! Je zou bijna denken dat Zimmerman in Space moedwillig zoekt naar termen die op de radio niet uit te spreken zijn. Maar goed, het synoniem, C60, leidt ook weer tot een hoop verwarring onder de Generation X en oudere luisteraars. Hoe het ook zij, Buckminsterfullereen komt in ons heelal voor, en wel tussen de sterren. Hoe dat zit hoor je in deze aflevering van Zimmerman in Space.

Paleo-oceanograaf Peter Bijl bestudeert de ontwikkeling van het klimaat rond de poolkappen van miljoenen jaren terug. Daarvoor boort hij in Antarctica, maar ook in Australië.
De millennia oude patronen die hij op die plekken aantreft doen hem niet alleen denken aan het klimaat van nu, maar ook aan de coronacrisis. Zowel ziektegolven als opwarming zijn sluipmoordenaars die we volgens hem niet moeten onderschatten.

Playlist Peter:
Agnes Obel – It’s Happening Again
Temper Trap – Sweet Disposition
Calexico – Corona
Koop – I See a Different You

De Tweede Wereldoorlog liet veel sporen na. Monumenten en getuigenissen houden herinneringen levend. Maar deze oorlog liet ook blijvende leegtes achter, waardoor we niet eens kúnnen herinneren of herdenken. Ivar Schute kijkt met een heel eigen blik naar het erfgoed uit deze periode. Zijn archeologisch onderzoek in en bij diverse concentratie- en vernietigingskampen levert een nieuw perspectief op. Over zijn inzichten en ervaringen schreef hij een boek: In de schaduw van een nachtvlinder, een archeoloog op zoek naar sporen van de holocaust.

Uit vakmatige en persoonlijke interesse loopt hij vaak even verder, maakt een omweg, kijkt dieper, zoekt bronnen en meer achtergronden van een plek of een voorwerp. Ivar Schute vult met zijn verhalen iets van de enorme leegte die achterbleef. Schute gaat in gesprek met Gerda Bosman en leest fragmenten voor uit zijn zojuist verschenen boek.

Space Invaders speelde je uren met een paar herhalende piepjes op de achtergrond, inmiddels nemen game ontwerpers hele orkesten in dienst om de soundtrack van een game in te spelen. De waardering voor gamemuziek is daarmee ook snel aan het veranderen. Zo spelen sommige grote Europese orkesten inmiddels game-muziek op speciale concerten.

Heeft de game-muziek daarmee en definitieve plek in het dagelijks leven ingenomen? Muziekwetenschapper Michiel Kamp van de Universiteit Utrecht weet het wel zeker.

Playlist Michiel: 
- Martin O'Donnell en Michael Salvatori - Halo Main Theme

Vaak willen sterrenkundigen iets onderzoeken wat veel te ver weg is om met het blote oog te kunnen zien. Om dat op te lossen hebben we telescopen uitgevonden, maar die hebben zo hun limieten. De dichtstbijzijnde pulsar is bijvoorbeeld lichtjaren van ons sterrenstelsel verwijderd. Zou het niet handig zijn als we een reusachtig vergrootglas hadden om die pulsar te bestuderen?

Dat is precies wat de natuur heeft gedaan. In de pulsar Black Widow is plasma aanwezig, die op bepaalde momenten een vergroting van 70 tot 80 keer veroorzaakt. Een vergrootglas midden in de ruimte! In aflevering #103 van de podcast Zimmerman in Space neemt Hens deze Zwarte Weduwe onder de loep.

Bij de geboorte is het meteen duidelijk: je bent een jongetje òf een meisje. En daar worden meteen allerlei conclusies aan verbonden; wat je interesses zullen zijn, welke kleren je waarschijnlijk gaat dragen, wat voor beroep je zal hebben.

Maar wat nu als die genderrol echt niet bij je past? Je bent als jongen geboren, maar voelt je meisje. Of wat als je helemaal geen keus wil maken? Hoe kijken we als maatschappij aan tegen mensen die niet in een bepaald hokje passen?

Een overheersende kracht, die je helemaal kan overnemen en voor vrouwen levensgevaarlijk is... Zo ziet de Europese elite muziek in de negentiende eeuw. Dat levert heel wat dramatische taferelen op: flauwvallende meisjes, langdurige ziektebedden en noodlottige sterfgevallen, als je de bronnen mag geloven. De moordende kracht van de muziek speelt een hoofdrol in het tragische leven van Maurits van Lennep en Caroline van Loon.

Cultuurhistoricus Floris Meens vertelt je dit verhaal en meer. Hij laat de stormachtige negentiende eeuw zien, en haar bijzondere band met de muziek. Ondertussen laat hij de muzikale pareltjes uit die tijd herleven.

Lees jij wel eens je horoscoop? Veel mensen geloven dat de stand van de planeten en sterren invloed heeft op het lot van ons mensen hier op aarde. Spacegeek Hens Zimmerman heeft daar een appeltje mee te schillen in de honderdeerste aflevering van de podcast Zimmerman in Space.

Dit weekend trekken we allemaal onze tuin in om bijen te tellen: de Nationale Bijentelling gaat zaterdag van start. Zo helpen we onderzoekers om de staat van de bij te tracken. Maar waarom zijn bijen zo belangrijk?

Stadsimker Dorinde de Tempe kent bijen als geen ander. Ze houdt ze op daken door heel Amsterdam. Wat begon als een hobby mondde uit in een bedrijf: de Mokumse Stadsimkerij. Wat maakt de stad nou juist zo'n perfecte omgeving voor bijen? En kan de honingbij naast de wilde bij en de mensen leven? We vragen Dorinde alles over deze bestuivende beestjes die ons ecosysteem overeind houden.

Er hangt een ster vlakbij onze aarde. Het is een gigantische kernreactor die onophoudelijk enorme hoeveelheden energie de ruimte in blaast. Onze zon, het lichtpunt in onze wereld.

Hij staat altijd op een afstand zo'n 150 miljoen kilometer van ons af. Om dichterbij te kijken moeten we gebruik maken van high-tech telescopen. En dat is nodig ook: de zon kan namelijk gevaarlijk zijn. Zonnestormen lanceren allerlei deeltjes de ruimte in, die onze technologie in de war kunnen schoppen, denk aan luchtvaartproblemen, netwerkstoringen en enorme stroomuitval.

Om deze zonnestormen beter te voorspellen werkt astronoom Michiel Brentjens van Instituut Astron mee aan een ware zonnetelescoop. En hij werkt met de grootste radiotelescoop ter wereld: Lofar. Hij praat met ons over de laatste ontwikkelingen in het onderzoek naar de zon.

Ook in de vorige eeuw genoot men van het weg zakken op de bank. Voor de komst van de tv waren er drie opties: de Bijbel, een goede roman, maar het allerspannendst was toch wel het hoorspel. Acteurs, speciale geluidseffecten en complete orkesten zorgden voor een spectaculaire luisterervaring. Gezinnen zaten in de huiskamer aan de radio gekluisterd. Deze hoorspelen zijn in de vergetelheid geraakt, ze worden niet meer uitgevoerd en zijn slecht gearchiveerd. ‘Zonde!’, wat betreft musicoloog Philomeen Lelieveld.

Zo’n 15 jaar doet ze allerlei soorten onderzoek naar radio. Ze speurt door de archieven in de hoop stukjes bewaard gebleven manuscripten en flarden van opgenomen muziek aan elkaar te knopen, om de composities weer uitvoerbaar te maken. Dat is dan ook wat we gaan doen, het hoorspel is weer terug op de radio!

Hens viert op zijn geheel eigenwijze zijn jubileum: de honderdste aflevering van Zimmerman in Space!

'Waren de goden astronauten?' Dat is de titel van een bedenkelijk boek. In deze 99e aflevering van Zimmerman in Space kijkt spacegeek Hens Zimmerman naar de zin en onzin van Ancient Astronauts. Oordeel zelf!

... Tikt het nergens. Dat spreekwoord krijgt een hele nieuwe lading in tijden van quarantaine. We werken thuis, het is videobellen wat de klok slaat vinden nieuwe hobby's om ons niet te hoeven vervelen.

Organisatie-antropoloog en horlogemakersdochter Ida Sabelis ziet deze tijd als een vrachtwagen die een helling afrijdt en tot stilstand komt in een grindbak. Tijd om even om ons heen te kijken wat we eigenlijk allemaal aan het doen zijn en ons afvragen of dat wel de beste manier is. Is er een beter manier om naar tijd te kijken? We vragen het aan deze horlogemakersdochter.

De maatregelen die hebben genomen in de strijd tegen het coronavirus blijven van kracht tot en met 28 april. Dat maakte premier Mark Rutte zojuist bekend. Wij praten erover door met Christian Hoebe, hoofd van de afdeling infectieziektebestrijding van de GGD Zuid-Limburg en hoogleraar infectieziektebestrijding aan de Universiteit Maastricht. Ook horen we hoe de verlenging valt in de toerismesector, de horeca, de verpleeghuizen en bij het mkb.