‘Moderne mens minder gewelddadig door kleiner leger’

Al decennia debatteren antropologen en sociologen over de vraag of de mensheid meer of minder geweld gebruikt dan vroeger. De meeste onderzoekers komen tot de conclusie dat er steeds minder geweld is. Zo ook de beroemde psycholoog en linguïst Steven Pinker, die in zijn bestseller The Better Angels of Our Nature: Why Violence Has Declined stelt dat de afname van geweld te danken is aan de ontwikkeling van de rechtsstaat en het humanistisch gedachtengoed van de Verlichting. Moderne samenlevingen zouden betere mensen van ons gemaakt hebben.

Kwestie van schaal

‘Maar volgens onderzoekers van de 'University of Notre Dame' slaat Pinker daarmee de plank mis. Hun onderzoek in PNAS suggereert dat de afname van geweld niet aan onze betere inborst te danken is, maar aan de schaalgrootte van onze samenleving. In een primitieve gemeenschap wordt tijdens een conflict makkelijk 40 procent van de groep gemobiliseerd om te gaan vechten. Terwijl in landen met honderden miljoenen inwoners hooguit één procent van de bevolking het leger vormt. De meeste slachtoffers in conflicten vallen onder soldaten. Doordat moderne staten relatief minder soldaten hebben vallen er tijdens oorlogen relatief minder slachtoffers, menen de onderzoekers.

Grote dieren en steden zijn zuiniger

De onderzoekers werden bij hun onderzoek geïnspireerd door de biologische wetmatigheid dat grotere organismen een langzamer metabolisme hebben dan kleine. Grote dieren gebruiken relatief minder energie dan kleine, hebben en lagere hartslag en leven langer. Op dezelfde manier zijn grote steden energiezuiniger dan dorpen. Zou dezelfde wetmatigheid de mate van geweld in de loop van de geschiedenis kunnen verklaren?

Grotere landen, kleinere legers

Om hun theorie te testen analyseerden de antropologen 430 gewelddadige conflicten in bijna 300 samenlevingen tussen 2500 voor Christus en nu. De data bevestigen hun vermoeden. In samenlevingen met minder dan 100.000 leden maakten legers tijdens conflicten gemiddeld 9 procent van de bevolking uit, in staten met meer dan 100 miljoen inwoners gemiddeld minder dan een procent. Daardoor is de kans om in een groot land tijdens een oorlog te sterven veel kleiner dan in een kleine gemeenschap.

Noord-Korea zou vreedzamer zijn als het China was

Het moderne land met het grootste leger per hoofd van de bevolking is Noord-Korea. Meer dan 30 procent van de bevolking is onder de wapenen, tegenover 16 procent in buurland Zuid-Korea. Volgens de onderzoekers kan dit alleen maar omdat de Korea’s relatief kleine landen zijn. Zulke relatief gigantische legers zijn volgens hen simpelweg niet te realiseren in grotere landen. Het Chinese leger zou meer dan 300 miljoen soldaten tellen als het een even groot aandeel van de bevolking zou uitmaken als in Noord-Korea. Dat is onbetaalbaar voor een grotere samenleving; de troepen moeten gehuisvest en gevoed worden door de rest van de bevolking.

Minder dode soldaten, meer burgerslachters

De onderzoekers constateerden twee opvallende zaken. In grotere landen vallen in het eigen leger per soldaat minder slachtoffers. Dat hadden ze niet verwacht. Ze speculeren dat dit misschien het geval is doordat in moderne legers meer ondersteunende functies zijn van kok en dokter tot IT-specialist. Deze ‘soldaten’ zal je niet snel aan het front aantreffen. Anderzijds blijken moderne legers -waarschijnlijk door technologische ontwikkeling - meer burgerslachtoffers te maken dan in het verleden. Zo was in de Eerste Wereldoorlog 10 procent van de slachtoffers burger, in de Tweede Wereldoorlog de helft en in de recente burgeroorlog in Congo 90 procent. Maar ook hier wijzen de onderzoekers erop dat in beide wereldoorlogen het dodental weliswaar in absolute zin astronomisch was, maar in historisch perspectief relatief gezien laag. Opnieuw geldt dus de wet van de grote getallen.

Dit artikel is verzorgd door de wetenschapsredactie van De Kennis van Nu (NTR).

NPO Radio 1 houdt je dagelijks op de hoogte over de laatste ontwikkelingen in de wetenschap

Maandag t/m vrijdag rond 16.20 uur in Nieuws en Co