Opioïdengebruik in Nederland: een stille epidemie?

Oxycodon, Tramadol en fentanyl, allemaal krachtige pijnstillers, die acute ernstige pijn snel kunnen verlichten. Maar deze zogenoemde ‘opioïden’ kennen ook een schaduwzijde. Opioïden kunnen bij langdurig gebruik leiden tot een verslaving. In de VS spreken ze zelfs van een opiatenepidemie, waar al zo’n 400.000 mensen aan zijn overleden. Eerder dit jaar verscheen een boek, Het Pijnstillerimperium, waarin wordt beschreven hoe de Amerikanen verslaafd raakten aan pijnstillers, en hoe sommige mensen daar steenrijk van zijn geworden.

Chronisch gebruik

In Nederland is de situatie niet zo ernstig als in de VS, maar dat er ook hier problemen zijn is wel duidelijk. Zo liet het afgelopen decennium een vervijfvoudiging zien van het gebruik van opiaten. Ze worden voorgeschreven aan honderdduizenden mensen, er zijn inmiddels tienduizenden Nederlanders die chronisch pijnstillers gebruiken en niet meer zonder kunnen. Voor een deel komen die uiteindelijk in verslavingsklinieken terecht.

“Het is een zegen voor mensheid – als je het nodig hebt”, aldus huisarts Jos van Bemel. "Vroeger gaven we het kort aan terminale patiënten. Tegenwoordig krijgen mensen het veel te lang mee. En dan wordt de kans op verslaving navenant groter.” Vaak valt het niet mee om er weer vanaf te komen, het wordt wel vergeleken met afkicken van heroïne. “Ik kreeg last van paniek- en zweetaanvallen, had koorts ging kruipend over de vloer van de pijn. Ik voelde me echt letterlijk een junkie”, aldus een ervaringsdeskundige.

Nauwelijks beter dan paracetamol

Vaak worden de opiaten gegeven aan mensen met pijn aan hun bewegingsapparaat. Opmerkelijk is dat opiaten het in vergelijking met andere pijnstillers dan helemaal niet zoveel beter doen. “Dat was voor mij ook een openbaring”, vertelt Marcel Bouvy, hoogleraar Farmaceutische Patiëntenzorg aan de Universiteit Utrecht. “Ik had altijd in mijn hoofd dat opiaten de allerbeste pijnstillers zijn die er zijn. Dat valt best wel tegen. In vergelijking met paracetamol en ibuprofen blijken ze eigenlijk nauwelijks beter ter werken. Bovendien wordt het effect na verloop van tijd kleiner: na een paar weken tot maanden werken ze vaak zelfs slechter dan paracetamol. Maar dan kunnen mensen niet meer stoppen.”

Bouvy probeert in zijn onderzoek op meerdere manieren om het opiatenprobleem in kaart te brengen en te verminderen. Sinds de zomer van 2020 leidt hij het TAPTOE-project; een door de NWO gesteund project, dat kijkt naar de oorzaken en gevolgen van het opioïde-gebruik in Nederland. Zo probeert hij bijvoorbeeld te achterhalen of het mogelijk is om de gevoeligheid van mensen voor een opiaatverslaving te voorspellen. Een andere mogelijkheid zou het inzetten van alternatieve vormen van pijnbestrijding kunnen zijn. Ook zouden huisartsen in apothekers betere afspraken kunnen maken om te voorkomen dat sommige patiënten langdurig opiaten krijgen voorgeschreven.